Tresoar en Literatuurmuseum wurkje gear oan lansearring auteursportaal

Frysk letterkundich en histoarysk sintrum Tresoar en it Literatuurmuseum yn Den Haag binne mei de Koninklijke Bibliotheek en oare organisaasjes mei biblioteekkolleksjes in gearwurking oangien om Nederlânsk literêr erfgoed oan elkoar te ferbinen. Dy gearwurking hyt ‘Verbonden erfgoed van bibliotheken.’ In auteursportaal dêr’t alle ynformaasje oer ien skriuwer yn te finen is, tsjinnet as praktyske tapassing fan it ‘verbonden erfgoed’.

It wurk fan de yn Fryslân berne skriuwer Theun de Vries (1907-2005), dy’t in ûnbidich grut literêr oeuvre skreaun hat, tsjinnet as pilot foar it auteursportaal. Ynformaasje oer in auteur is faak net op ien plak te finen. Sa bewarret it Literatuurmuseum brieven en manuskripten fan Theun de Vries en Tresoar boeken, foto’s en artikels. Ynformaasje oer syn publikaasjes is te finen by de Koninklijke Bibliotheek en it NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies bewarret in fersetsberjocht.

It online auteursportaal Theun de Vries moat in ein meitsje oan de oerlaap oan biografyske en bibliografyske ynformaasje en bringt de belangrykste boarnen by elkoar yn in oersichtlik gehiel. It portaal wurdt op sa’n wize makke dat it ek brûkt wurde kin foar ynformaasje oer oare auteurs. Ein 2022 komt it portaal online.

Nij oan dit portaal is dat gebrûk makke wurdt fan Linked Open Data (LOD). LOD is de standert wize om gegevens sa online op it web te publisearjen dat se (wer)brûkber binne. It kin dan gean om digitale of digitalisearre materialen lykas tekst, ôfbyldingen of audiofisueel materiaal, mar ek ynformaasje oer materialen: de metadata. De data wurdt op sa’n wize oanbean dat der folle makliker, en sels automatysk, ferbining lein wurde kin mei oare data. Dêrtroch wurdt de data riker en nuttiger foar de brûker. De ynformaasje giet net ferlern as in webside opheft wurdt.


In resintlik takende subsydzje fan Stichting Pica makket it mooglik it projekt ‘Verbonden erfgoed van bibliotheken’ út te fieren en dêrmei it auteursportaal te realisearjen. It projekt ‘Verbonden erfgoed van bibliotheken’ rint oant en mei maart 2023.

Fertel ris siket ferhalen yn Smellingerlân en Opsterlân

It projekt Fertel ris  fan de Afûk reizget mei de Karavaan van de vriendschap om ferhalen op te heljen. Sterke ferhalen oer eartiids, persoanlike ferhalen oer freonskip, ferhalen dy’t werkenber binne foar de âldere generaasjes. Dy ferhalen brûkt de Afûk om nij materiaal te meitsjen lykas boeken, foarlêsferhalen of praatkaarten foar aktiviteiten mei âlderein.

Op 7 jannewaris reizget de Karavaan troch Smellingerlân, op 4 febrewaris troch Opsterlân. De karavaan bringt freonskip, muzyk en poëzy en siket ferhalen. By wa kin de karavaan oanstekke op de tocht troch dizze gemeenten?

Fryske mbû’s sette skouders ûnder it Frysk

De Fryske mbû-ynstellingen Aeres, ROC Friesland College en ROC Friese Poort sette yn ’e mande mei de Afûk en provinsje Fryslân de skouders ûnder it Frysk. Alle partijen sille sa mei-inoar it plak fan it Frysk yn it middelber beropsûnderwiis fersterkje. De partijen hawwe de ambysjes en de dêrby hearrende doelen en wurksumheden fêstlein as ûnderdiel fan Taalplan Frysk 2030. Om dy ôfspraken te bekrêftigjen, setten fertsjintwurdigers fan de ferskillende ynstellingen fan ’e moarn harren hantekening ûnder it konvenant ‘Mei-inoar sette wy de skouders ûnder it Frysk yn it middelber beropsûnderwiis’.

Deputearre Sietske Poepjes is ynnommen mei de plannen: ‘It middelber beropsûnderwiis is in wichtige ûnderwiissektor yn Fryslân. Sawat 70% fan alle ynwenners yn Fryslân mei in (berops)diploma hat in mbû-eftergrûn. It grutste part fan de mbû-studinten yn Fryslân sil wenjen en wurkjen bliuwe yn de regio. Krekt dêrom is it wichtich om binnen harren beropsoplieding goed omtinken te hawwen foar de meartalige sitewaasje yn Fryslân, mei dêrby in grutte rol foar de Fryske taal.’

F.l.n.r.: deputearre Sietske Poepjes (provinsje Fryslân), direkteur Lineke Kleefstra-Jansen (ROC Friese Poort), direkteur Zahra Mousazadeh (ROC Friesland College), direkteur Truda Kruijer (Aeres) en direkteur Alex de Jager (Afûk).

Frysk yn it bedriuwslibben

It belang fan it Frysk docht ek bliken út resint ûndersyk fan E&E advies (2020) nei de posysje fan it Frysk yn it bedriuwslibben. Wurkjouwers jouwe oan dat by 54% fan de bedriuwen meiwurkers faak oant hiel faak yn kontakt komme mei it Frysk yn relaasje ta de klanten. Sa’n 76% fan de bedriuwen jout ek oan dat sy it ferstean fan it Frysk troch harren wurknimmers wichtich fine. Dêrmei hat it Frysk yn it ekonomysk ferkear in wichtige posysje.

Studinten sille yn harren mbû-oplieding op ferskillende wizen yn ’e kunde komme mei it Frysk. Sa wurkje de studinten oan taalbewustwêzen en taalhâlding oan ’e iene kant en oan taalfeardichheden Frysk oan ’e oare kant. De eigen beropspraktyk fan de yndividuele studint stiet dêrby sintraal.

Taalplan Frysk 2030

Taalplan Frysk 2030 is in gearwurking fan Afûk, Cedin, Fers, Keunstwurk, NHL Stenden, Omrop Fryslân, Semko, SFBO en de provinsje Fryslân. Mei it Taalplan Frysk wurdt ynvestearre yn de kwaliteit fan Frysk ûnderwiis op alle skoallen en alle ûnderwiisnivo’s.

Grammatika fan it Sealtersk

De Fryske Akademy, de Oldenburgische Landschaft en de Gemeinde Saterland hawwe de “Grammatik des Saterfriesischen” online útbrocht. De grammatika is skreaun troch Bouke Slofstra, Dr. Eric Hoekstra en Tessa Leppers. Dy is online te besjen.

Binnen de Fryske taalfamylje binne it Westerlauwersk Frysk (ús Frysk) en it Noard-Frysk goed beskreaun. It Frysk fan Sealterlân komt lykwols al jierren oan ‘e krapperein, benammen wat it grammatikaal ûndersyk oanbelanget.

De Fryske Akademy hat it no op him nommen en bou it grammatikale fûnemint fan Pyt Kramer fierder út ta in folweardige grammatika. It projekt wurdt betelle troch it Niedersächsisches Ministerium für Wissenschaft und Kultur en de gemeente Sealterlân. Ynearsten is der subsydzje jûn foar 2021, mei yngong fan 1 oktober.

It leit yn ‘e bedoeling en meitsje de grammatika oan ‘e ein fan it projekt net inkeld beskikber yn it Dútsk, mar ek yn it Ingelsk. Idealiter wurdt de Ingelske ferzje taheakke oan it Taalportaal, dêr’t op dit stuit al grammatika’s yn oanwêzich binne fan it Nederlânsk, fan ús Frysk en fan it Afrikaansk. De hope is om njonken it grammatikale ûndersyk ek omtinken te jaan oan ‘e taalsosjologyske stân fan saken en in bydrage te leverjen oan ‘e fersprieding fan ‘e kennis fan dizze lytste taal fan Europa.

‘Fear yn ’e Broek’ foar Fedde Dijkstra

De Ried fan de Fryske Beweging hat besletten de saneamde Fear yn ´e Broek dit jier út te rikken oan rjochtbanktolk Fedde Dijkstra út Wurdum. De Ried kent de Fear sûnt 1994 geregeldwei ta oan persoanen of ynstellingen dy’t har tige fertsjinstlik meitsje op it mêd fan de Fryske taal en kultuer. De priis sil útrikt wurde op sneon 27 novimber yn it skoft fan de Fedde Schurerlêzing. Dy lêzing is fan 15.00 – 17.00 oere yn de Koperen Tún yn Ljouwert.

De Ried is fan betinken dat Fedde Dijkstra him as rjochtbanktolk Frysk al jierren tige fertsjinstlik makket om Friezen dy’t yn Fryslân foar de rjochter ferskine, yn de gelegenheid te stellen Frysk te praten. Dat er dat net allinnich as wurk beskôget, mar it ek as in ferantwurdlikheid sjocht om foar dat rjocht fan de Friezen te striden. Hy is der benammen yn 2021, eksakt 70 jier nei Kneppelfreed, mei aksjes yn slagge om it rjocht fan Friezen om har memmetaal te brûken foar de rjochter, yn it omtinken te bringen fan de lanlike media en de Haachske politisy.

Fedde Dijkstra. Foto: Arie Bruinsma

Mei it each op it boppesteande is de Ried fan de Fryske Beweging fan betinken dat de Fear yn ’e Broek dit jier Fedde Dijkstra takomt. De priis bestiet út in hânmjittich ynkleure, orizjinele linofyk fan byldzjend keunstner Fedde Hoekstra en in oarkonde.

Weromsjen: presintaasje fan Kneppelfreed 2021

Mei in soad publyk, sawol yn de steateseal as online, wie op freed 12 novimber de feestlike presintaasje fan Kneppelfreed 2021 mei Peter Boomsma, Piter Wilkens, Pier21 en de gastskriuwers, Kommissaris fan de Kening drs. Arno Brok, advokaat Tjalling van der Goot en âld-boargemaster Johanneke Liemburg. Gastskriuwer en âld-lektor Alex Riemersma koe net oanwêzich wêze. De gearkomste is ek online werom te sjen fia it provinsjehûs.

f.l.n.r: Kommissaris fan de Kening drs. Arno Brok, âld-boargemaster Johanneke Liemburg, advokaat Tjalling van der Goot, skriuwer Peter Boomsma, útjouwer Eddy van der Noord. foto: Arie Bruinsma

Yn 2021 is it 70 jier lyn dat kneppelfreed plakhie. Dêrom hawwe it EBLT, Uitgeverij Louise en Provinsje Fryslân de middei organisearre om stil te stean by it ferline en de takomst fan it Frysk, mei de feestlike presintaasje fan it boek Kneppelfreed 2021 fan skriuwer Peter Boomsma.

Gasthear Kommissaris fan de Kening drs. Arno Brok iepene de gearkomste. Hy is optimistysk oer de takomst fan it Frysk, “mar it is wol wier dat de Friezen noch net útemansipearre binne….” De Kommissaris fan de Kening sjocht dêr ek in rol foar de Friezen sels: “Wy moatte útgean fan eigen krêft! Sels stappen setten bliuwe wat it Frysk oangiet. Sels it goede foarbyld jaan.”

Kommissaris fan de Kening drs. Arno Brok. foto: Arie Bruinsma

Ik bin optimistysk oer de takomst fan it Frysk, it is wol wier dat de Friezen noch net útemansipearre binne….

Kommissaris fan de Kening drs. Arno Brok

Hoe sjogge de skriuwer en gastskriuwers kneppelfreed, 70 jier letter? En wat betsjut it Frysk foar harren? Amarins Geveke gie yn petear mei skriuwer Peter Boomsma en de gastskriuwers advokaat Tjalling van der Goot, âld-lektor Alex Riemersma en âld-boargemaster Johanneke Liemburg en Kommissaris fan de Kening drs. Arno Brok.

Piter Wilkens skreau spesjaal foar de middei in liet oer kneppelfreed. Even siet elkenien yn de rjochtbank yn it jier 1951, mei’t Ali Zijlstra fan Pier21 it publyk meinaam yn twa sênes fan Kneppelfreed.

Nimmen sil my myn taal ûntnimme,
gjin macht, gjin mearderheid, gjin wet,
sûnder pinne en papier of sûnder stimme
myn taal sit yn myn tinzen en myn hert

Piter Wilkens

It earste eksimplaar fan it twatalige boek Kneppelfreed 2021: ferline en takomst fan de Fryske taal/ verleden en toekomst fan de Friese taal gie nei Piety en Sjouke Kramer, dy’t as jongelju op it Saailân der by west hiene yn 1951.

It earste eksimplaar. Foto: Arie Bruinsma

Ta eintsjebeslút kamen útjouwer Eddy van der Noord en EBLT-bestjoerslid Jelle Bangma oan it wurd. Bangma sluet ôf troch njonken it Frysk ek nei oare lytse talen te sjen. It is wichtich om dy talen it iis te brekken en paden te sljochtsjen. “Dat bliuwt nedich yn alle domeinen dêr’t aspekten fan ‘e lytse taal yn ‘e knipe sit, de kop net boppe it meanfjild útstekke mei of op in oare wize der ûnder strûpt.”

De middei is organisearre troch Provinsje Fryslân, Uitgeverij Louise en it Europeesk Buro foar Lytse Talen (EBLT).
De gearkomste is online werom te sjen fia it provinsjehûs.







Fedde Schurerlêzing

De Fedde Schurerlêzing stiet dit jier fansels yn it teken fan Kneppelfreed. Op sneon 27 novimber is elk fan 14.30 oere ôf wolkom yn de Koperen Tún yn Ljouwert. De tagong is fergees, mar besikers moatte al tagongskaarten oanfreegje by VanPlan. By de yngong sil op de QR-koade kontrolearre wurde. Kaarten kinne hjir oanfrege wurde.

De Fedde Schurerlêzing is in inisjatyf fan de Ried fan de Fryske Beweging en wurdt jierliks organisearre op in saterdeimiddei yn novimber. De lêzing is yn gearwurking mei Tresoar, It HCL en de Leeuwarder Courant. Fan takommend jier ôf ek yn gearwurking mei de Fryske Akademy.

Eerste Dikke Week van de Nedersakische Schrieverij

Ruim een week aandacht voor het Nedersaksisch tijdens de Dikke Week van de Nedersaksische schrieverij

Van 5 tot en met 14 november is het de Dikke Week van de Nedersaksische schrieverij. Streektaalorganisaties in Nederland hebben hun krachten gebundeld en besteden gezamenlijk een dikke week lang aandacht aan het Nedersaksisch schrijven. Met onder andere een streektaalsymposium, een Nedersaksisch café, taalcursussen, boekpresentaties, een streektaaldictee, aandacht voor streektaal in het onderwijs en een nieuw festival voor het Gronings. De Dikke Week van de Nedersaksische schrieverij is een gezamenlijk initiatief van Centrum Groninger Taal & Cultuur (CGTC), Huus van de Taol, IJsselacademie, Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers, Twentehoes en Stellingwarver Schrieversronte.

Bi’jpraoten en Buusboukje

De Dikke Week trapt op vrijdag 5 november af met een streektaalsymposium in Doetinchem, Bi’jpraoten, georganiseerd door Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers. Tijdens het symposium voor liefhebbers en kenners van het Nedersaksisch ligt de focus op het imago van en educatie in streektaal. Het Huus van de Taol in Drenthe brengt tijdens de Dikke Week een speciale herfsteditie van Roet uit met aandacht voor Overijsselse schrieverij en er is een Nedersaksisch Roet café geheel in het teken van de regiotaal. Op maandag 8 november en donderdag 11 november presenteert Centrum Groninger Taal & Cultuur op twee basisscholen in Groningen het Buusboukje, een pocketformaat leerboekje over het Gronings en speciaal ontwikkeld voor kinderen. En er is nog veel meer aandacht voor het Nedersaksisch in de Dikke Week van de Nedersaksische schrieverij tijdens het Oost Gelders Streektaaldictee, tijdens GRN Groninger Festival in Hoogezand – een nieuw festival in en over het Gronings met streektaalmuziek, Groninger literatuur, een taalmarkt, lezingen over taalwetenschap en nog veel meer – en bij Taal an Taofel, met voordrachten van schrijvers en muziekoptredens, in het Drentse Dwingeloo.

Schrieverij en socials

Tijdens de Dikke Week van de Nedersaksische schrieverij besteden de zes Nedersaksische taalorganisaties dagelijks aandacht aan het Nedersaksisch. Op de sociale media kanalen van de organisaties is elke dag een andere schrijver of dichter te zien en te horen met poëzie of proza in het Gronings, Drents, Overijssels, Achterhoeks, Twents en Stellingwervers. Kijk voor meer informatie en alle streektaalactiviteiten tijdens de Dikke Week van de Nedersaksische schrieverij op www.nedersaksisch.com.