De Bildtse-Kultuurpriis 2025 is toekind an Gerard Marcel de Jong foor syn groate inset foor de Bildtse taal en kultuur. De Jong waar fanôf ’t jaar 2000 rúm 21 jaar hoofdredakteur fan de Bildtse Post, skreef de eerste Bildtse roman “Blau fan dagen, griis fan onrust” wermet hij landlike andacht kreeg en in 2024 de Rink van der Veldepriis won. Dernaast is hij taalkoördinator foor de gemeente Waddenhoek, bestuurslid bij de stichting “Nederlandse Dialecten” en foorsitter bij ’t “Europeesk Buro foar Lytse Talen.”
Foto deur: Natalia Balanina
Deur syn kollums bij ônder ândere de Luwter Krant sorgt hij d’rfoor dat de Bildtse taal ok bútten ’t Bildt te lezen is. De Jong is anjager fan ferskaidne projekten die’t de sichtberens fan ’t Bildts befordere.
“Gerard weet met syn Bildtse teksten en gedichten soawel in woord as skrift ’n prot mînsen te boeien en is dermet een fan de groatste taalpromoaters die’t ’t Bildt(s) op dut stoit het”
“Gerard weet met syn Bildtse teksten en gedichten soawel in woord as skrift ’n prot mînsen te boeien en is dermet een fan de groatste taalpromoaters die’t ’t Bildt(s) op dut stoit het” aldus de sjury. De oorkonde en de sjek ter waarde fan 500,- euro sille later dut jaar offisjeel utraikt worre an de winner.
Fan 1987 of wort jaarliks de Bildtse-Kultuurpriis útraikt an ’n persoan of groep die’t him of hur op ’n besondere menier inset foor de kultuur op ’t Bildt. De sjury bestaat út fijf leden werfan twee bestuursleden fan Stichting Bildts Aigene, de sjuryleden hewwe allegaar wat met Kultuur, ’t Bildt en de Bildtse taal.
Dut jaar hout Bildts Aigene op 21 novimber de provinsjale ferhale-avend. Op deuze avend sille echte Bilkerts prachtige streekferhalen hore late. Dus kom na de Waddenherberg The Friezinn fan 20.30 ôf (inloop: 20.00 uur).
Metlústere is fergeefs en foor deuze avend graag anmelde fia thefriezinn.nl/contact, want fol=fol
Geniet fan inspirerende, tragise en persoanlike ferhalen die’t deuze landstreek ant leven bringe sille. ’t Jaarthema: Doe’t ik dapper waar.
Jan Syds Jensma (survivallklup De Wadlopers), Janny Bouma (Zwarte Cross), Piet Hoekstra (boer/kweker), Dieuwke Sinnema (útfaartbegelaidster), Geert Boersma (oud-plisyman) en Rick de Vries (sanger) gaan hur ferhalen fertellen.
Meer over de fertellers:
Jan Syds Jensma
‘Survivalklup.’
Jan Syds fertelt over netuurlike hindernissen angaan.
Janny Bouma
‘Zwarte Cross.’
Janny nimt dij met in hur optredens.
Piet Hoekstra
‘Dik Trom-splitorten.’
Piet sait: “Wat je niet gedaan krije, motte je sels doen!”
Dieuwke Sinnema
‘’t Kin maar een keer goed.’
Dieuwke is útfaartbegelaidster en fertelt over hur besondere werk.
Geert Boersma
‘Plisywerk.’
Geert is oud-plisyman en fertelt fol passy over syn froegere werk.
Rick de Vries
Rick is passioneerd sanger en fertelt ôns over syn poadiumerfarings. Meskien speult hij nag wel ’n stikky…
Wij steke de houtkachel an, klede de herberg sfeerfol an en make d’r ’n onfergeetlike avend fan! Waddenherberg The Friezinn: Ouwe-Dyk 1226 Westhoek.
It EBLT, Europeesk Buro foar Lytse Talen, en it Mercator Europeesk Kennissintrum (ûnderdiel fan de Fryske Akademy) brochten dêrom hjoed in besite oan Firda by de oplieding Travel & Hospitality. Sy sleaten oan by in les Meartalige Kommunikaasje yn de Beropspraktyk dy’t Tsjikke van der Veen en Wieger van Keulen fan de Afûk fanút Wy binne mbû en it Praktoraat Frysk & Meartaligens dêr fersoargen foar sa’n 30 earstejiers studinten, yn gearwurking mei dosint Ingelsk Marcel Keizer.
Janneke Brakels yn de klasse. Foto: EBLT
Meartalige les
Mei meardere talen – it Frysk, Biltsk, it Amelânsk en it Ingelsk – en ûnder lieding fan Janneke Brakels hawwe de studinten oan ’e slach west mei meartaligens. Doel is de studinten bewust te meitsjen fan lytse talen en harren te stimulearjen om iepen te stean foar oare talen yn de toeristyske sektor, harren takomstige fakgebiet. It giet dan om it Ingelsk en Frysk, mar bygelyks ek it Grinslânsk, Stellingwerfsk en Biltsk.
Gerard de Jong fan it EBLT, Jelske Dijkstra fan Mercator Europeesk Kennissintrum en Jacob Roep fan Tresoar fersoargen in moaie yntroduksje oer de ferskillende lytse talen en ús meartalige provinsje. De studinten diene dêrnei in spul mei ferskillende stellingen, om sa sichtber te meitsjen hoe’t studinten omgeane mei talen.
Tsjikke van der Veen: “Mei dizze moarn kreëarje wy bewustwêzen by de studinten fan dy meartaligens yn ús provinsje en se ûnderfine dat it handich is om mear talen prate en ferstean te kinnen yn dizze toeristyske sektor. Dat kin bygelyks liede ta it bewust kiezen foar in kardiel (keuzedeel) Frysk of in oare taal yn de oplieding.”
By in feestlike dei as Europeeske Dei fan de Talen heart ek oranjekoeke.
Oer de organisaasjes
It EBLT is in koepelorgaan dat de promoasje en beskerming fan de minderheidstalen yn Nederlân neistribbet. Der binne mear as tweintich EBLT-lidorganisaasjes, dy’t harren ynsette foar it Frysk, it Nedersaksysk, it Biltsk en it Papiamentu.
It Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen is ûnderdiel fan de Fryske Akademy en hat as missy it opdwaan, tapassen en it fersprieden kennis op it mêd fan meartaligens en taallearen. De fokus fan Mercator leit benammen op de regionale en minderheidstalen yn Europa.
‘Wy binne mbû’ is in gearwurkingsferbân tusken Aeres, Firda en Afûk mei as doel de posysje fan it Frysk yn it mbû it fersterkjen. It is ûnderdiel fan Taalplan Frysk 2030.
Fan 1 oant en mei 26 septimber binne it de ‘Lês-mar-foar-wiken’. Fan ’e moarn wie de ôftraap op CBS De Hoekstien yn Surhústerfean, dêr’t foarlêzen waard troch wethâlder Tjibbe Brinkman fan de gemeente Achtkarspelen en troch Berneboeke-ambassadeur Tialda Hoogeveen. Mei dy foarlês-mominten waard tagelyk it startskot jûn foar de ‘foarlêstafette’. Dat hâldt yn dat twa foarlêstassen, mei dêryn ûnder oaren in Tomke- en in Keimpe-boekje en in lêsdeiboekje, alle dagen trochjûn wurde oan in oare foarlêzer. Sa reizgje de boekjes hiel Fryslân troch!
Oftraap lês-mar-foar-wiken 2025 mei wethâlder Tjibbe Brinkman fan de gemeente Achtkarspelen en Berneboeke-ambassadeur Tialda Hoogeveen. Foto: Jacob van Essen
Alle jierren yn septimber wurde de Lês-mar-foar-wiken organisearre. Mei dy jierlikse kampanje wolle wy omtinken freegje foar it foarlêzen yn it Frysk oan bern fan 2 oant en mei 8 jier. Oeral yn Fryslân wurdt dan (ekstra) foarlêzen yn it Frysk: op de berne-opfang, by gastâlden, op skoallen en fansels ek thús! Want foarlêzen is net allinne gesellich, mar ek hiel belangryk foar de taalûntwikkeling fan jonge bern. Hielendal foar de ûntwikkeling fan in minderheidstaal lykas it Frysk.
Tomke & Keimpe
It tema fan 2025 is ‘aventoer’ en slút dêrmei oan op it tema fan de lanlike Kinderboekenweek, dy’t yn oktober plakfynt. Foar de pjutten ferskynt yn dat tema in nij Tomke-boekje, dêr’t by gastâlden en op de pjutte- en berne-opfang út foarlêzen wurdt. Nei ôfrin krije de pjutten it boekje mei nei hûs, sadat bern en âlders thús ek genietsje kinne fan de ferhalen. It boekje ferskynt net allinnich yn it Frysk, mar ek yn it Bildts, Stellingwarfs en Franekers.
Foar de âldere bern (4 oant en mei 8 jier) ferskynt in nij Keimpe-boekje yn itselde tema, dat elkenien fergees ophelje kin by de biblioteek. Alle basisskoallen krije ek in eksimplaar fan it boekje tastjoerd, om yn de Lês-mar-foar-wiken út foar te lêzen. Der is ek in echte ‘Keimpe Lêsrap’! Skoallen dy’t dêr in live-optreden fan winne wolle, kinne foar 20 septimber in aventoerlike foarlêsfoto ynstjoere nei keimpe@afuk.frl.
Tomke ferskynt net allinnich yn it Frysk, mar ek yn it Bildts, Stellingwarfs en Franekers.
Oare foarlêsaktiviteiten
Op 13 septimber, mei ‘Uit in Huis’, kinne bern meidwaan oan ús ‘foarlês-speurtocht’ by Tresoar ynLjouwert. Sykje nei de foarlêzers en genietsje fan de ferhalen dy’tst fynst! Op tsjil.omropfryslan.nl binne yn septimber nije bernefilmkes te besjen. En op Tjitsfloch binne alle ferhaaltsjes en ferskes út it Tomke-boekje te hearren! Dêrneist wurde der mei de Lês-mar-foar-wiken ferskate foarlês-, dûns- en muzykfoarstellingen organisearre yn de biblioteken fan Fryslân. Foar bern fan 2 oant en mei 8 jier leit dêr in fergees Tomke- of Keimpe-boekje klear. Dus: lês mar foar!
It Lês-mar-foar-projekt wurdt organisearre troch Afûk, Fers, SFBO, Cedin en Omrop Fryslân. Mear ynformaasje oer de Lês-mar-foar-wiken is te finen op lesmarfoar.frl
It tema fan dizze edysje fan de Speech Synthesis Workshop yn Ljouwert is “Scaling down: sustainable synthesis for language diversity / duorsume synteze foar taaldiversiteit”. De Blizzard Challenge, op de lêste dei fan de workshop-wike, past yn dit tema en giet de útdaging oan om in digitale Biltske stim te ûntwikkeljen en ta te passen. Bysûnder, want it Biltsk is mar in hiel lytse taal yn Nederlân (Fryslân) dy’t likernôch sa’n 10.000 earste- en twadde-taalsprekkers hat.
Foar de Blizzard Challenge 2025, dêr’t wittenskippers fan oer de hiele wrâld oan meidogge, is in dataset gearstald fan heechweardige audio-opnamen mei byhearrende taalkundige boarnen. De kar foar it Biltsk stelt dielnimmers foar de útdaging om syntezemooglikheden te ûntwikkeljen foar in goed dokumintearre, mar gegevensearme taalfariant, dy’t represintatyf is foar de tûzenen lytsere talen dy’t baat hawwe kinne soene by spraaktechnology.
Ofrûne moandei 14 april krigen learlingen fan basisskoalle It Bynt yn Winsum in Lêskiste mei Fryske berneboeken kado út hannen fan René de Vries, wethâlder fan de gemeente Waadhoeke, en Tialda Hoogeveen, Berneboeke-ambassadeur fan Fryslân. It is de ôftraap fan in aksje wêryn’t alle skoallen fan de gemeente in fergeze Lêskiste oanbean krije. Yn de meartalige gemeente kin it fansels net oars as dat der kisten gearstald binne mei boeken yn it Frysk, Biltsk én Frjentsjertersk.
Njonken It Bynt krije dizze moanne ek de oare 28 basisskoallen, de trije skoallen foar fuortset ûnderwiis én de AZC-skoalle yn de gemeente in Lêskiste oanbean. De lêskisten binne beskikber steld troch de gemeente Waadhoeke, dêr’t Gerard de Jong meartalichheidskoördinator is. ‘Foorleze en leze, nije werelden ontdekke fia boeken, is och soa belangryk foor kines. ’t Raakt an alles: begripend leze, taalferriking, empathy, fantasy. ’t Belang fan leze en foorlezen worre is niet te overskatten. As gemeente wille wij dat graag stimulere. Wij binne d’r och soa wiis met dat de skoalen in deuze gemeente dat belang onderstreke, de ‘lêskist’ anfroegen hewwe en de Berneboekeambassadeur workshops geve late’, ljochtet De Jong ta.
Tialda Hoogeveen, Berneboeke-ambassadeur fan Fryslân, is optein: ‘It is sa wichtich dat bern harrensels weromfine kinne yn in boek, fia it ferhaal, mar ek just fia de taal. Dêrom is it sa moai dat skoallen no boeken yn it Biltsk, Frysk of Frjentsjertersk yn de boekekast stean hawwe. In streektaal of dialekt is likegoed de taal fan jins hert as in offisjele taal. Der is in berneboek foar elkenien, foar jong en âld, foar elke smaak is der wol wat.’ De Berneboeke-ambassadeur giet de kommende tiid by de skoallen yn de gemeente Waadhoeke del om te fertellen oer hoe fijn en moai (foar)lêzen yn de memmetaal is en om workshops te jaan wêrby’t de wille yn taal en ferhaal foarop stiet.
Besite fan de berneboeke-ambassadeur
Ek oare skoallen yn Fryslân kinne harren fergees opjaan foar in besite fan de Berneboekeambassadeur, en spesjaal troch de Berneboeke-ambassadeur selektearre Fryske boekepakketten bestelle. Sjoch foar mear ynformaasje en it fergees útnûgjen fan de Berneboeke-ambassadeur op: www.berneboekeambassadeur.frl.
Nag niet soa oud, maar soa starigan is ’t Bildts diktee ’n faste tradisy worren: alle jaren is elkeneen fan harte welkom om met te doen an ’t útdagende maar ok gesellige Bildts Diktee. De kinnis fan ’t skriven in de Bildtse taal wort op de proef steld. Alle jaren is d’r weer ’n ânder die’t ’t diktee skriift en die persoan sorgt d’r fansels ok foor dat d’r wat falkúllen insitte…
Naast de wisselbokaal, blommen en boek na keuze út ôns webwinkel, krijt de winner ok de ewige eer, om ’t soa maar ’s te sêgen. Maar ’t belangrykste is dat metdoen feul belangriker is as winne. En alle jaren wort d’r ’n ândere lokasy op ’t Bildt útkoazen.
Programma Bildts Kafee met Bildts Diktee
19:15 uur – ontfangst met koffy/thee/frisdrinken
19:30 uur- Bildtse Kafeekwis
Skoft
20:15 uur – Bildts Diktee (je hoeve alleen maar Bildtse woordsys op te skriven)
Fan 9 o/m 27 septimber binne it wer de Lês-mar-foar-wiken. Yn dy perioade wurdt oeral yn Fryslân foarlêzen: op ’e berne-opfang, by gastâlden, op skoallen en fansels thús! Want foarlêzen is net allinne gesellich, mar ek hiel belangryk foar de taalûntwikkeling fan jonge bern, en al hielendal foar de ûntwikkeling fan in minderheidstaal lykas it Frysk. Alle pjutten yn Fryslân krije mei de Lês-mar- foar-wiken in prachtich nij Tomke-foarlêsboekje, en foar bern fan 4 o/m 8 jier is der in nij boekje fan Keimpe de Krokodil. Mar der is mear: de hiele moanne septimber kinst Fryske foarlêsboekjes sammelje by de Poiesz! En yn de biblioteken is der ekstra omtinken foar it foarlêzen yn it Frysk, wêrby’t alderhande feestlike foarlêsaktiviteiten organisearre wurde.
Foto: Hippe Kiek Fotografie
Tomke & Keimpe
It tema fan de Lês-mar-foar-wiken is dit jier ‘eigenwiis’, wat oanslút op it tema fan de Kinderboeken- week yn oktober. Alle pjutten krije by de opfang, de biblioteek en it konsultaasjeburo wer in prachtich nij Tomke-foarlêsboekje yn dat tema. Yn it boekje stean ferhaaltsjes, ferskes en spultsjes fan ferskate skriuwers en yllustratoaren. De Tomke-yllustraasjes binne noch makke troch de krekt ferstoarne tekener Luuk Klazenga. It boekje ferskynt ek yn it Bildts, Stellingwarfs en Franekers.
It Tomke-foarlêsboekje ferskynt yn it Frysk, Bildts, Stellingwarfs en Franekers.
Bern fan 4 o/m 8 jier krije it nije Keimpe-boekje mei leuke ferhaaltsjes en spultsjes op skoalle of se kinne it fergees ophelje yn ’e biblioteek. Spesjaal foar Keimpe syn 5e jierdei is der in echte Keimpe- memory ûntwikkele en kinne alle bern en harren âlders, juffen en masters mei sjongeres Melissa Pander en rapper Sytse de Wite meisjonge en -dûnsje op de eigenwize Lês-rap!
Minyboekjes sammelje by de Poiesz
Yn de hiele moanne septimber kinst Fryske foarlêsboekjes sammelje by de Poiesz. Alle wiken ferskine der twa nije boekjes dy’tst fergees meinimme meist by oankeap fan in griente- of fruitoanbieding. Bekende én nije skriuwers en yllustratoaren hawwe spesjaal foar dizze aksje acht prachtige boekjes makke. Op is op, dus fluch nei de Poiesz, en sammelje se alle acht!
Feest yn de biblioteek!
Yn de biblioteken binne yn de moanne septimber ferskate lês-, dûns- en muzykfoarstellingen te sjen. Foar pjutten binne der foarstellingen fan Janneke Brakels, Danswil en Het Muziekbeestje. Foar de doelgroep 4 o/m 8 jier spilet Jan Tiede Bouma in foarstelling oer Keimpe de Krokodil, en Pyke Kroes & Carel van Leeuwen ha in foarstelling makke oer it populêre boek ‘Lampke’. Yn guon biblioteken kinst ek mei Tomke op ’e foto. En hast it nije Tomke-temaboekje of Keimpe-boekje noch net? Helje ’m dan gau fergees op by de biblioteek!
Oare foarlêsaktiviteiten
Op 14 septimber mei ‘Uit in Huis’ wurdt der de middeis foarlêzen yn de Prinsetún yn Ljouwert. Tusken 14.00 en 16.00 oere sil dêr troch in tal minsken foarlêzen wurde út prachtige eigenwize berneboeken.
Fierder binne yn it programma ‘Tsjil’ fan Omrop Fryslân nije bernefilmkes te besjen en op Tjits Floch binne alle ferhaaltsjes en ferskes út it Tomke-boekje te hearren.
It Lês-mar-foar-projekt is in mienskiplik inisjatyf fan Afûk, Fers, SFBO, Cedin en Omrop Fryslân en wol mei in jierlikse kampanje omtinken freegje foar it foarlêzen yn it Frysk oan jonge bern.
Op donderdeg 11 april 2024 wort in Waddenherberg The Friezinn op ‘e Ouwe-Dyk 1226 ‘t Bildts diktee houwen. Deuze keer in ‘n ândere opset. Bildts Aigene het ok ‘n leuke klaine Bildtse kafeekwis maakt om d’r even in te kommen en Rintje Kas sil optrede.
Nag niet soa oud, maar soa starigan is ’t Bildts diktee ’n faste tradisy worren: alle jaren is elkeneen fan harte welkom om met te doen an ’t útdagende, maar ok gesellige Bildts diktee. De kinnis fan ’t skriven in de Bildtse taal wort op de proef steld. Dut jaar het Jeroen Slager ’t diktee skreven. Jeroen is al jaren foor Bildts Aigene doende met fertalen en is tegaar met Janny Bouma kursuslaider fan de Bildtse kursus. Hij sil ’t diktee ok op de avend foorleze. Naast de wisselbokaal, blommen en boek na keuze út ôns webwinkel, krijt de winner ok de ewige eer, om ’t soa maar ’s te sêgen. Maar ’t belangrykste is dat metdoen feul belangriker is as winne.
Jim binne allegaar fan harte welkom. De inloop is fanôf 19.30 uur in Waddenherberg The Friezinn, Ouwe-Dyk 1226 Westhoek.
