Yn it argyf fan Tresoar wurde ynskriuw- en kontrôleregisters fan finzenissen yn Fryslân bewarre. Dizze registers befetsje de ynskriuwingen fan fertochten/feroardielden en mear ynformaasje oer de finzenen, lykas it sinjalemint. Dy Fryske finzenisregisters binne al digitalisearre, mar noch net online beskikber. It is nammetlik bêst in put: mei elkoar binne sa’n 42.000 scans dy’t ynfierd wurde moatte.
Detailfoto’s fan de Fryske finzenisregisters (Foto’s: Tresoar, Haye Bijlstra)
Traliewerk Om dizze registers foar elkenien tagonklik te meitsjen hat Tresoar op 13 april in nij projekt lansearre op it lanlike crowdsourcingsplatfoarm VeleHanden ûnder de namme ‘Traliewerk’. Frijwilligers kinne har oanmelde op de webside en dan oan de slach mei it ynfieren fan gegevens út de registers. It giet om sa’n 400 registers fan 25 ferskillende ynstellingen yn Ljouwert, It Hearrenfean, Snits en Harns út de perioade 1797 – 1921.
Foar minsken dy’t net langer wachtsje kinne en benijd binne oft se kriminele foarâlden hiene: it is al mooglik om te ûntdekken oft in (fier) famyljelid fêstsitten hat. Yn de tentoanstelling ‘Rjocht of Unrjocht? Wanhoop en woede om de Hogerhuis-zaak‘ yn Obe by Tresoar fertelle we hoe’t it kriminele ferline fan famyljes útsocht wurde kin.
Stichting Bildts Aigene hout in ’t winterseisoen twee kursussen: Bildts voor niet-Bildtstaligen en Bildts foor Bildtstaligen.
Cursus Bildts voor niet-Bildtstaligen Er wordt aandacht besteed aan het begrijpen, het lezen en het spreken van het Bildts in ongeveer 12 lessen. De lessen worden op woensdagavond gegeven van 19.30-20.45 uur in de bibliotheek te St.-Annaparochie. De eerste les is op 26 oktober a.s. Er hebben zich al vijf opgegeven, maar er kunnen nog vijf bij. Dus geef je snel op.
Cursusgeld: € 50,00, incl. lesmateriaal, koffie/thee. Opgave vóór 13 oktober a.s. bij kursus@bildtsaigene.nl of 06-16675779.
U kunt (daarnaast) ook digitaal de cursus volgen: www.digibildts.nl Voor cursisten gratis, voor anderen € 5,00. Mail: kursus@bildtsaigene.nl
Kursus Bildts foor Bildtstaligen
D’r wort andacht geven an ’t lezen, ’t praten en ’t skriven in de Bildtse taal in ongefeer 12 lessen. De lessen worre op woensdegaven geven fan 19.30-20.45 uur in de bibletheek te St.-Anne. De eerste les is op 26 oktober 2022.
Kursusgeld: € 50,00 inkl. lesboeken, koffy/thee. Mochten jou een fan de boeken al hewwe, dan worre die kosten d’r útteraard ôftrokken. Opgave fóór 13 oktober e.k. bij kursus@bildtsaigene.nl of 06-16675779
Jou kinne (dernaast) ok digitaal de kursus folge: www.digibildts.nl Foor kursisten fergeefs, foor ânderen € 5,00. Mail: kursus@bildtsaigene.nl
Mei yngong fan 1 july 2022 hat Tresoar in eigen e-depot dêr’t Tresoar oerheidsynstellingen – en op termyn ek bedriuwen, ferieningen en partikulieren – mei fasilitearje wol yn it behâlden, brûken en rieplachtsjen fan digitale en digitalisearre ynformaasje.
E-depotleveransier Preservica Yn juny is it oanbestegingstrajekt suksesfol ôfrûne mei in oerienkomst mei Preservica. Preservica is in Britske organisaasje dy’t software leveret oan erfgoedynstellingen en oerheden oer de hiele wrâld. It systeem wurdt oer de hiele wrâld brûkt en is goed trochûntwikkele. Preservica set yn op ynnovaasje, sadat Tresoar mei dit pakket de ûntwikkelingen op it mêd fan digitale duorsumheid fierder stal jaan kin. De fleksibiliteit fan it pakket jout mooglikheden foar likegoed lokale oerheden as histoaryske ferieningen en oare kultureel erfgoedynstellingen om ynformaasje digitaal duorsum te bewarjen. Ek biedt dit systeem de mooglikheid de Fryske taal ta te passen.
Sichtber mei duorsum opslachplak De grutte útdaging foar Tresoar is it duorsum bewarjen en it beskikber stellen fan de ynformaasje foar in breed publyk, op ferskillende nivo’s fan iepenbierheid. De e-depotfoarsjenning is derop rjochte argyfmateriaal op lange termyn tagonklik, sichtber en begryplik te hâlden, sels as de oarspronklike technology ferâldere rekket. Op dizze wize wol Tresoar ynspylje kinne op ûntwikkelingen as de Wet Open Overheid en de Archiefwet. It e-depot is tagonklik fia in webside dy’t de ynformaasje op ferskillende manieren presintearje kin.
Leare en ûntwikkelje De kommende moannen binne rjochte op de ymplemintaasje fan it e-depot. It proses fan oerbringing is al ynrjochte. Sadree’t it e-depot folslein ynrjochte is, is dy fan dyn eigen kompjûter ôf te rieplachtsjen. Watst sjen kinst, hinget lykwols ôf fan de iepenbierheid fan de ynformaasje dy’tst sikest. Der sille dus ferskillende autorisaasjes wêze as it giet om it rieplachtsjen fan materiaal.
Mei it nije digitale argyfbewarplak rjochtet Tresoar him de kommende twa jier op de fierdere trochûntwikkeling fan de fyzje en produkte- en tsjinstekatalogus. Dat docht Tresoar mei gemeenten en Provinsje Fryslân. Leare en ûntwikkelje stiet dêrby sintraal. Mei it nije e-depot jout Tresoar foarm oan de ambysje om ferline en no te ferbinen oan de takomst, sadat ynformaasje foar elkenien digitaal tagonklik wurdt én bliuwt.
De Fryske ûnderwiisorganisaasje en útjouwerij Afûk, Learning Hub Friesland en it Mercator Europeesk Kennissintrum fan de Fryske Akademy hawwe in Europeeske subsydzje krigen foar it trijejierrich projekt ‘WikiWomen’. Yn gearwurking mei middelbere skoallen en Wikipedia-organisaasjes út Baskelân (Spanje) en Ierlân sette de Fryske kennispartners harren de kommende trije jier yn om Wikipedia yn Europeeske minderheidstalegebieten te brûken as in middel om digitale geletterdheid, sosjale belutsenens en taalfeardigens te ûnderwizen. De subsydzje komt út it ErasmusPlus-programma fan de Europeeske Kommisje, bedoeld foar projekten op it mêd fan ûnderwiis, oplieding, jongereinsaken en sport.
“Wat wy eins wol witte, mar wêr’t wy no op ‘e nij wer achter kamen, is dat artikels dy’t in relaasje hawwe ta froulju op Wikipedia ûndersnije,” sa seit Mirjam Vellinga, koördinator fan it projekt by de Afûk. “Der wurdt folle minder skreaun oer froulju, om’t de artikels dy’t skreaun wurde op Wikipedia dochs benammen troch manlju skreaun wurde en ek hiel faak oer manlju gean. Dat docht ek bliken út in ûndersyk fan de Erasmus Universiteit. Mar 18,5 prosint fan de biografyen op de Nederlânske Wiki giet oer froulju. Dêr wolle wy de learlingen en dosinten ek bewust fan meitsje.”
By it projekt sille de Fryske partners gearwurkje mei Wikipedia-organisaasjes en skoallen út Ierlân en Baskelân, dêr’t ek in minderheidstaal sprutsen wurdt. “Dus it giet eins om twa emansipaasjeslaggen: de emansipaasje fan de minderheidstaal en de emansipaasje fan de frou,” fettet Vellinga gear.
Foto: Afûk / Istock
Dat it projekt yn trije ferskillende lannen útfierd wurdt, biedt moaie kânsen foar Fryske learlingen en dosinten. Ut de trije regio’s wei komme learlingen en dosinten meielkoar yn kontakt troch ferskillende útwikselingen yn ’e rin fan it projekt. Mirjam Vellinga: “Foar learlingen wurde dat in soarte fan ‘Wikithons’, wêrby’t se mei-inoar wurkje oan harren artikels ûnder begelieding fan dosinten en de minsken fan Wikipedia.”
Yn maart komme de bûtenlânske partners nei Ljouwert foar in twadeiske byienkomst. De fokus leit dan benammen op it dielen fan kennis en ûnderfining, mar ek op de earste stappen dy’t it ynternasjonale konsortium de kommende moannen sette kinne soe.
Laifhebbers van de Grunneger toal en cultuur kinnen in maart heur haart ophoalen. Centrum Groninger Taal & Cultuur (CGTC) komt tiedens de Meertmoand Streektoalmoand mit n moand vol activiteiten rondom de Grunneger toal en cultuur: Moi Meertmoand!. Mit verschillende prizzentoatsies rondom t Grunnegs, Grunneger verhoalenvertellers, de Wiesneus veur basisschoulen, n online open podium, n kenniscafé over meertoaleghaid én n Grunneger Oavend.
Dialect Digitaal: oratie Martijn Wieling
Op vrijdagmiddag 4 maart trapt Martijn Wieling, biezunder hoogleroar Nedersaksische/Groningse toal en cultuur, af mit zien oratie in t Academiegebaauw van de Rijksuniversiteit Grunnen. In zijn lezen Dialect digitaal: nieuwe kansen voor streektaalgebruik en -onderzoek beproat Wieling digitoale technieken doarmit hai en zien team waitenschoppers de varioatsie en verandern in t Nedersaksisch onderzuiken. De oratie is live en online bie te wonen. Aanmelden kin tot 25 feberwoarie. Meer informoatsie
Wiesneus en verhoalenvertellers in de klas
Ook dit joar konden basisschoulen zich aanmelden veur t Grunneger kindertiedschrift Wiesneus. Roem 60 basisschoulen in Grunnen hebben t magazine aanvroagd. Van 7 t/m 11 maart presenteert CGTC meer Grunnegs in de klas mit Verhoalenvertellers in de klas. Collectief Kom op Verhoal, Frank den Hollander, Peter de Haan, de Giezelbaargbloazers, Bert Hadders, mulder Jan Kugel en vertelster Ina de Raad goan mit verhoalen op pad laans basisschoulen in Stad en ommelaand.
Grunneger Oavend
In t Forum in Stad vindt zotterdagoavond 19 maart de Grunneger Oavend ploats: n oavond in t Grunnegs, over t Grunnegs en over aal wat mit t Grunnegs van doun het. In n twij uren durend quizpergram mit schaarpe vroagen aan t publiek over de Grunneger taal en cultuur, mit live muziek, poëzie, theater en nog veul meer. Mit host Marieke Klooster (o.a. Vrouw Holland) en studiogasten Alex Vissering, Esmé van den Boom, Herman Sandman, Myron Hamming en theatergroep WAARK. Meer informoatsie en tickets.
Marieke Klooster. foto: Robin Plomp
Live streaming: Platform F.
Kenniscafé Op dunderdag 24 meert organiseert Studium Generale mit CGTC t Kenniscafé Meer dan één taal. In t Forum gaait Alex van den Berg aan de proat mit Grunneger experts over meertoaleghaid. Hoogleroar Engelse Toalkunde Merel Keijzer dut onderzuik noar t effect van meertoaleghaid op de hazzens. Kunstenoar Ahilan Ratnamohan onderzuikt in zien project Pidgin X de sozioal-culturele en emotionele aigenschoppen van n taal. Streektoalconsulent Olaf Vos dut ter alles aan om t Grunnegs in leven te loaten deur streektoalonderwies en Grunneger zangeres Josien Bakker treedt op. Meer informoatsie en tickets
Open Podium
In de Meertmoand Streektoalmoand gebeurt ter nog meer rondom t Grunnegs, onder meer n online broescursus Grunnegs geven deur Piet Reitsema, de Stoatenvergoadn in t Grunnegs en elke dinsdag in maart is der Loat die zain, loat die heuren!: t online open podium van CGTC. Bist muzikant of schriever en is dien Grunnegs laid, verhoal of gedicht kloar veur t grode pebliek? Stuur n filmpke van dien optreden noar info@cgtc.nl en wel wait komt dien inzenden veurbie op onze socials. Veur meer informoatsie over de Meertmoand activiteiten van CGTC kiek op www.cgtc.nl.
Frysk letterkundich en histoarysk sintrum Tresoar en it Literatuurmuseum yn Den Haag binne mei de Koninklijke Bibliotheek en oare organisaasjes mei biblioteekkolleksjes in gearwurking oangien om Nederlânsk literêr erfgoed oan elkoar te ferbinen. Dy gearwurking hyt ‘Verbonden erfgoed van bibliotheken.’ In auteursportaal dêr’t alle ynformaasje oer ien skriuwer yn te finen is, tsjinnet as praktyske tapassing fan it ‘verbonden erfgoed’.
It wurk fan de yn Fryslân berne skriuwer Theun de Vries (1907-2005), dy’t in ûnbidich grut literêr oeuvre skreaun hat, tsjinnet as pilot foar it auteursportaal. Ynformaasje oer in auteur is faak net op ien plak te finen. Sa bewarret it Literatuurmuseum brieven en manuskripten fan Theun de Vries en Tresoar boeken, foto’s en artikels. Ynformaasje oer syn publikaasjes is te finen by de Koninklijke Bibliotheek en it NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies bewarret in fersetsberjocht.
It online auteursportaal Theun de Vries moat in ein meitsje oan de oerlaap oan biografyske en bibliografyske ynformaasje en bringt de belangrykste boarnen by elkoar yn in oersichtlik gehiel. It portaal wurdt op sa’n wize makke dat it ek brûkt wurde kin foar ynformaasje oer oare auteurs. Ein 2022 komt it portaal online.
Nij oan dit portaal is dat gebrûk makke wurdt fan Linked Open Data (LOD). LOD is de standert wize om gegevens sa online op it web te publisearjen dat se (wer)brûkber binne. It kin dan gean om digitale of digitalisearre materialen lykas tekst, ôfbyldingen of audiofisueel materiaal, mar ek ynformaasje oer materialen: de metadata. De data wurdt op sa’n wize oanbean dat der folle makliker, en sels automatysk, ferbining lein wurde kin mei oare data. Dêrtroch wurdt de data riker en nuttiger foar de brûker. De ynformaasje giet net ferlern as in webside opheft wurdt.
In resintlik takende subsydzje fan Stichting Pica makket it mooglik it projekt ‘Verbonden erfgoed van bibliotheken’ út te fieren en dêrmei it auteursportaal te realisearjen. It projekt ‘Verbonden erfgoed van bibliotheken’ rint oant en mei maart 2023.
Wat soe it moai wêze dat dyn telefoan Frysk ferstiet en prate kin! Takomstmuzyk? Der wurdt al oan wurke en wy hawwe dyn stipe derby nedich!
Mozilla Common Voice
Mozilla Common Voice is in iepen source platfoarm rjochte op it sammeljen fan spraakmateriaal foar ferskillende talen wêrmei’t spraaktechnology ûntwikkele wurde kin. Spraaktechnology wurdt ynset om masines te learen hoe’t minsken sprekke yn ferskillende talen en om masines sels spraak produsearje te litten. Tink oan in soarchrobot, Siri, Google Home ensafh. Dy technology wurdt de kommende jierren hieltyd wichtiger en it is wichtich dat dy technyk ek yn it Frysk wurket.
Fryske ynsprekwike
Om de database te foljen, is de stipe fan hûnderten Friezen nedich. It earste doel is om oan 300 oeren ynsprutsen tekst te kommen. Dochst ek mei oan de Fryske ynsprekwike fan 20 oant en mei 26 septimber? Harkje yn dy wike ek nei Omrop Fryslân radio, mei in soad omtinken foar taaltechnology en de ynsprekwike. Alle dagen wurdt fia in aksje op Omrop Fryslân radio in Google Home miny weijûn!
Hoe dochst mei?
Hast dyn tillefoan, tablet of kompjûter by de hân?
1. Gean nei: voice.mozilla.frl (wurket mei Mozilla Firefox, Microsoft Edge en Google Chrome, op in iPhone/iPad allinnich mei Safari).
2. Klik op de mikrofoan ûnder de tekst ‘Sprekke. Donearje jo stim.’
3. Sprek de sinnen yn. Do kinst it eventueel weromharkje foardatst it ynstjoerst. Klik op de knop ‘Yntsjinje’.
4. Ast leaver net sels ynsprekst, kinst ek ynsprutsen fragminten fan oaren tsjekke. Klik dan op de griene ôfspylknop ûnder de tekst ‘Harkje. Help ús stimmen te falidearjen’.
Do kinst fansels safolle sinnen ynsprekke of tsjekke ast sels wolst! Súkses!
Tûke trúks
Praat sa’tst altyd praatst. De útsprutsen sinnen moatte represintatyf wêze foar it ferskaat oan útspraken dy’t wy yn ‘e provinsje hawwe, tink oan Klaaifrysk, Wâldfrysk en Súdwesthoeksk, lykas âldere en jongere, manljus- en frouljusstimmen.
Do hoechst gjin aparte mikrofoan te brûken. De ynboude mikrofoan fan dyn telefoan, tablet as kompjûter is goed genôch. It hoecht net folslein stil te wêzen om opnimme te kinnen.
De betingsten fan Mozilla binne datst op syn minst 18 jier wêze moatst.
Do kinst derfoar kieze om in akkount oan te meitsjen, mar dat hoecht net perfoarst.
