Nederland is een erkende taal rijker geworden. Op 1 juli is het Papiaments erkend in Europees Nederland onder deel II van het Europees Handvest voor Regionale talen of Minderheidstalen. Het Papiamentu op Bonaire was in januari al erkend onder deel III, waar het Fries ook onder erkend is. Onder deel II zijn het Nedersaksisch, Limburgs, Jiddisch en de talen van Sinti en Roma tevens erkend.
Nederlân is in erkende taal riker wurden. Op 1 july is it Papiamintsk erkend yn Europeesk Nederlân ûnder diel II fan it Europeesk Hânfêst foar Regionale talen of Minderheidstalen. It Papiamentu op Bonêre wie yn jannewaris al erkend ûnder diel III, dêr ‘t it Frysk ek ûnder erkend is. Under diel II binne ek it Nedersaksysk, Limboarchsk, Jiddysk en de talen fan Sinti en Roma erkend.
Het spreken van Papiaments is voor de sprekers van de taal van groot belang voor het uitdrukken van hun identiteit en cultuur. Daarom is het belangrijk om het Papiaments te beschermen voor huidige en toekomstige generaties sprekers.
Rijksoverheid
Pad naar erkenning
De inzet van Stichting SPLIKA en Fundashon Akademia Papiamentu in het bijzonder leidde in 2021 tot de Bestuursafspraak Papiaments op Bonaire, Akuerdo intergubernamentalpa idioma papiamentu. Een van de doelen van deze bestuursafspraak was de erkenning onder het Europees Handvest, zowel op Bonaire als in Europees Nederland.
De ynset fan Stichting SPLIKA en Fundashon Akademia Papiamentu yn it bysûnder late yn 2021 ta de Bestjoersôfspraak Papiamentu op Bonêre, Akuerdo yntergubernamentalpa idioma papiamentu. Ien fan de doelen fan dy bestjoersôfspraak wie de erkenning ûnder it Europeesk Hânfêst, sawol op Bonêre as yn Europeesk Nederlân.
Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden
Het Europees Handvest is een verdrag van de Raad van Europa waarmee landen de rijkdom van regionale talen of minderheidstalen erkennen en het gebruik van de talen beschermen en bevorderen. Talen kunnen erkend worden onder deel II of deel II en III van het Europees Handvest.
It Europeesk Hânfêst is in ferdrach fan de Ried fan Europa dêr ’t lannen de rykdom fan regionale talen of minderheidstalen mei erkenne en it brûken fan de talen beskermje en befoarderje. Talen kinne erkend wurde ûnder diel II of diel II en III fan it Europeesk Hânfêst.
Onder deel II onderschrijven landen algemene doelstellingen, zoals “de erkenning van [de talen] als uiting van culturele rijkdom” of “de vergemakkelijking en/of aanmoediging van het gebruik van [de talen], in gesproken en geschreven vorm, in het openbare en het particuliere leven.”
Under diel II ûnderskriuwe lannen algemiene doelstellings, lykas “de erkenning fan [de talen] as utering fan kulturele rykdom” of “it makliker meitsjen en / of oanmoedigjen fan it brûken fan [de talen], yn sprutsen en skreaune foarm, yn it iepenbiere en it partikuliere libben.”
Onder deel III worden minstens 35 concrete maatregelen erkend over het gebruik van een taal in bijvoorbeeld onderwijs, rechtsverkeer, bestuurlijk verkeer, media en de culturele sector.
Under diel III wurde op syn minst 35 konkrete maatregels erkend oer it brûken fan in taal yn bygelyks ûnderwiis, rjochtsferkear, bestjoerlik ferkear, media en de kulturele sektor.
“Papiaments wordt op Bonaire door velen beschouwd als een levend monument voor culturele identiteit en de duurzaamheid van overlevenden die uit dat donkere hoofdstuk in onze menselijke geschiedenis zijn geboren. Vanzelfsprekend is Papiaments voor degenen die op de eilanden zijn geboren of er vandaan komen een onmiskenbaar erfgoed, een fundament van de cultuur, maar bovenal een zeer geliefde taal onder de moedertaalsprekers en de diaspora. Laten we niet vergeten dat elke taal, hoe klein ook, een hoeksteen is van ons gedeelde menselijke erfgoed. Door bedreigde talen te beschermen en te vieren, bevestigen we onze toewijding aan een Europa dat diversiteit waardeert, culturele verschillen respecteert en de talloze stemmen koestert die bijdragen aan het verhaal ervan.”
Fryslân is in meartalige provinsje: it Nederlânsk en it Frysk binne beide offisjele talen. Dat makket Fryslân, mar ek de rol fan Provinsjale Steaten, bysûnder. Gjin oare provinsje yn Nederlân hat sa’n wiidfiemjend taal- en kultuerbelied mei safolle eigen foech as Fryslân.
Dat betsjut ek dat Provinsjale Steaten in bysûndere ferantwurdlikheid ha om de provinsje te kontrolearjen op de útfiering fan dat belied en it ryk skerp te hâlden as it giet om it neikommen fan ferplichtings foar it Frysk oer dy’t Nederlân oangien is fia ôfspraken, wetten en Europeeske ferdraggen. Mar wat stiet der eins yn dy wetten en wat binne dy Europeeske ferplichtings no krekt, en hoe is it eins regele mei it Frysk yn it ûnderwiis?
Mei dit struibrief wol Mercator in hânsum oersjoch jaan fan de wetten, ôfspraken en ynstellings dy’t mei it Frysk te krijen ha, ornearre foar beliedsmakkers, bestjoerders, folksfertsjintwurdigers en oare belangstellenden.
Taheakjen Papiamentu op Bonêre oan it Europeesk Hânfêst foar regionale en minderheidstalen is in histoaryske stap
It Europeesk Buro foar Lytse Talen (EBLT) is der wiis mei dat minister Hanke Bruins Slot fan Bûtenlânske Saken it Papiamentu op Bonêre oanmeld hat by de Ried fan Europa yn Straatsburch as beskerme taal neffens haadstik III fan it Europeesk Hânfêst foar regionale en minderheidstalen. It is foar it earst sûnt 1997 dat Nederlân in ‘nije’ taal oan it ferdrach taheakke hat. It Papiamentu en it Frysk binne no tegearre de iennichste minderheidstalen fan Nederlân mei beskerming ûnder haadstik III. De oare erkende talen ̶ it Nedersaksysk, Limboarchsk, Jiddysk en de talen fan Sinti en Roma ̶ hawwe in ‘lichtere’ beskerming neffens haadstik II, sûnder ferplichtings foar bygelyks it brûken fan de talen by oerheid of de rjochtbank .
Paad nei erkenning
It ynskriuwen fan it Papiamentu yn it ferdrach lit sjen dat it Europeesk Hânfêst gjin statysk dokumint is, mar in dokumint dat je feroarje en oanpasse kinne oan de 21ste iuw en ek oan it ferlet fan de sprekkers fan de minderheidstalen. It EBLT is sûnt 2014 aktyf belutsen by de striid fan de Papiamentu-sprekkers op Bonêre en yn Nederlân foar in bettere beskerming fan harren taal. Papiamentu-organisaasje SPLIKA is sûnt 2014 in warber en wurdearre lid fan it EBLT en ek de Fundashon Akademia Papiamentu fan Bonêre brocht troch de jierren hinne ferskate wurkbesites oan Fryslân om harren fierder te ferdjipjen yn de mooglikheden en de wurking fan it Hânfêst.
It Hânfêst kaam foar Bonêre yn byld doe’t it eilân yn 2010 in Nederlânske gemeente (‘openbaar lichaam’) waard. It troch Nederlân ûndertekene en ratifisearre Hânfêst waard neffens de Ried fan Europa dêrtroch ek fan tapassing op de trije BES-eilannen. Nederlân hat no foar it Papiamintsk kêsten ratifisearre op it mêd fan ûnderwiis, rjochtsferkear, iepenbier bestjoer en iepenbiere tsjinsten, media, kulturele aktiviteiten en ekonomysk en sosjaal libben.
Maatregels
Troch de ûndertekening fan it Hânfest wurdt Den Haach no, mei de selsstannige lannen Aruba en Curaçao, ferantwurdlik foar de beskerming en befoardering fan it Papiamintsk. De ratifikaasje betsjut dat de situaasje fan it Papiamintsk om de fiif jier hifke wurdt troch in ûnôfhinklike kommisje fan saakkundigen en dat organisaasjes fan Papiamentu-sprekkers harren fyzje en winsken ynbringe kinne by de Ried fan Europa.
Nederlân sil no ûnder oare maatregels nimme moatte om it Papiamintsk mear romte te jaan yn it ûnderwiis. It tal lesoeren yn it primêr ûnderwiis yn it Papiamintsk is op oantrunen fan it ministearje fan O.C. en W. werombrocht sûnt Bonêre in iepenbier lichaam fan Nederlân is. Troch it ûndertekenjen fan it Hânfêst ûntstiet der in nije situaasje. Nederlân is no ferplichte primêr ûnderwiis yn it Papiamintsk te bieden. Dat betsjut dat dêr ek learmiddels, meiwurkers en jild foar útlutsen wurde moat.
Fan inoar leare
Mei it Papiamintsk as twadde taal ûnder haadstik III lizze der ek mooglikheden foar Fryslân en Bonêre om op te arbeidzjen en om fan inoar te learen. Guon saken binne yn Fryslân better regele, lykas it beropstoaniel yn eigen taal, mar Fryslân kin wer fan Bonêre leare wêr’t it giet om it plak fan de minderheidstaal op de rjochtbank. Papiamentu-sprekkers hawwe it rjocht om prosedueres folslein yn eigen taal te fieren, wylst Friezen al bliid wêze meie as it harren slagget om de eigen taal prate te kinnen.
Wurkje mei it Europeeske Hânfêst foar regionale talen en minderheidstalen is in saak fan de lange azem, mar kin ek tige weardefol wêze. Hieltiid kritysker rapportaazjes fan de Ried fan Europa hawwe der mei ta laat dat de KNAW okkerdeis advisearre om sa gau mooglik wer in selsstannige universitêre stúdzjerjochting Frysk te begjinnen. It Hânfêst bewekket in ûndergrins en wol tagelikertiid minderheden en de Ryksoerheid stimulearje om yn oparbeidzjen de minderheidstalen te ûntwikkeljen en te befoarderjen.
Lokwinsk
It EBLT wol SPLIKA, de Fundashon Akademia Papiamentu en de Papiamentu-taalmienskip fan herte lokwinskje en ek sukses winskje by de realisaasje fan alle ôfspraken út it Hânfêst. It lidmaatskip fan SPLIKA en de noflike kontakten mei Bonêre hawwe it wurk fan it EBLT in ekstra diminsje jûn. It EBLT sjocht út nei it ferdjipjen fan de gearwurking yn dizze fase en seit dêrom jitris pabien!
Het EBLT feliciteert SPLIKA en de Fundashon Akademia Papiamentu met erkenning Papiamentu
toevoeging Papiamentu op Bonaire aan het Europees Handvest voor regionale en minderheidstalen is een historische stap
Het Europeesk Buro foar Lytse Talen (EBLT) is er blij mee dat minister Hanke Bruins Slot van Buitenlandse Zaken het Papiamentu op Bonaire heeft aangemeld bij de Raad van Europa. Het is voor het eerst sinds 1997 dat Nederland een ‘nieuwe’ taal aan het verdrag heeft toegevoegd. Het Papiamentu en het Fries zijn nu samen de enige minderheidstalen van Nederland met bescherming onder hoofdstuk III. De andere erkende talen ̶ het Nedersaksisch, Limburgs, Jiddisch en de talen van Sinti en Roma ̶ hebben een `lichtere’ bescherming volgens hoofdstuk II, zonder verplichtingen voor bijvoorbeeld het gebruik van de talen bij overheid of de rechtbank.
Weg naar erkenning
Het inschrijven van het Papiamentu in het verdrag laat zien dat het Europees Handvest geen statisch document is, maar een document dat je kunt veranderen en aanpassen aan de 21ste eeuw en ook aan de behoeften van de sprekers van de minderheidstalen. Het EBLT is sinds 2014 actief betrokken bij de strijd van Papiamentu-sprekers op Bonaire en in Nederland voor een betere bescherming van hun taal. Papiamentu-organisatie SPLIKA is sinds 2014 een actief en gewaardeerd lid van het EBLT en ook de Fundashon Akademia Papiamentu van Bonaire gebracht door de jaren heen verschillende werkbezoeken aan Fryslân om zich verder te verdiepen in de mogelijkheden en de werking van het Handvest.
Het Handvest kwam voor Bonaire in beeld toen het eiland in 2010 een Nederlandse gemeente (`openbaar lichaam’) werd. Het door Nederland ondertekende en geratificeerde Handvest werd volgens de Raad van Europa hierdoor ook van toepassing op de drie BES-eilanden. Nederland heeft nu voor het Papiaments artikelen geratificeerd op het gebied van onderwijs, rechtsverkeer, openbaar bestuur en openbare diensten, media, culturele activiteiten en economisch en sociaal leven.
Maatregelen
Door de ondertekening van het Handvest wordt Den Haag nu, met de zelfstandige landen Aruba en Curaçao, verantwoordelijk voor de bescherming en bevordering van het Papiaments. De ratificatie betekent dat de situatie van het Papiaments elke vijf jaar wordt getoetst door een onafhankelijke commissie fan experts en dat organisaties van Papiamentu-sprekers hun visie en wensen in kunnen brengen bij de Raad van Europa.
Nederland zal nu onder andere maatregelen moeten nemen om het Papiaments meer ruimte te geven in het onderwijs. Het aantal lesuren in het primair onderwijs in het Papiaments is op aandringen van het ministerie van O.C. en W. teruggebracht sinds Bonaire een openbaar lichaam van Nederland is. Door het ondertekenen van het Handvest ontstaat er een nieuwe situatie. Nederland is nu verplicht primair onderwijs in het Papiaments te bieden. Dat betekent dat daar ook leermiddelen, medewerkers en geld voor moet worden uitgetrokken.
Van elkaar leren
Met het Papiaments als tweede taal onder hoofdstuk III liggen er ook mogelijkheden voor Fryslân en Bonaire om samen te werken en van elkaar te leren. Sommige zaken zijn in Fryslân beter geregeld, zoals het beroepstoneel in eigen taal, maar Fryslân kan weer van Bonaire leren als het gaat om de plek van de minderheidstaal op de rechtbank. Papiamentu-sprekers hebben het recht om procedures volledig in eigen taal te voeren, terwijl Friezen al blij mogen zijn als het hen lukt om de eigen taal te kunnen spreken.
Werken met het Europese Handvest voor regionale talen en minderheidstalen is een zaak van de lange adem, maar kan ook erg waardevol zijn. Steeds kritischere rapportages van de Raad van Europa hebben er mede toe geleid dat de KNAW onlangs adviseerde om zo snel mogelijk weer een zelfstandige universitaire studierichting Fries te beginnen. Het Handvest waakt over een ondergrens en wil tegelijkertijd minderheden en de Rijksoverheid stimuleren om in samenwerking de minderheidstalen te ontwikkelen en te bevorderen.
Felicitaties
Het EBLT wil SPLIKA , de Fundashon Akademia Papiamentu en de Papiamentu-taalgemeenschap van harte feliciteren en ook succes wensen bij de realisatie van alle afspraken uit het Handvest. Het lidmaatschap van SPLIKA en de aangename contacten met Bonaire hebben het werk van het EBLT een extra dimensie gegeven. Het EBLT kijkt uit naar het verdiepen van de samenwerking in deze fase en zegt daarom nogmaals pabien!
Op zaterdag 14 oktober, van13.45 tot 17.00 uur, zal het vierde Nedersaksisch symposium plaatsvinden. Iedereen met veel of enige belangstelling wordt hierbij van harte uitgenodigd. Het programma zal rijk en afwisselend zijn. Zo zal er een canon van het Nedersaksisch gepresenteerd worden die gericht is op het algemene publiek in Nederland. In diverse lezingen zal een antwoord worden gegeven op de vraag wat werkers voor et Nedersaksisch, bestuurders van instellingen en anderen die zich met het Nedersaksisch bezighouden, toch op z’n minst zouden moeten weten van de Nedersaksische taal, de literatuur, de gebruiksmogelijkheden en het functioneren in de maatschappij.
Zeer de moeite waard zal ook zijn de extra ingeplande lezing over het oorspronkelijke auteurschap van de Heliand. Hetzelfde geldt voor de lezing over de komende uitgave die werk en persoonlijkheid beschrijft van een van de grote kenners uit het verleden van het Drents en de Drentse wereld, dr. Jan Naarding (1903-1963). Ook buiten Drenthe gold Naarding als een gewaardeerd kenner van de Nedersaksische taal en literatuur. Dat kwam ook doordat hij een tijdlang verbonden was aan het voormalige Nedersaksisch Instituut van de RUG.
Het Nedersaksisch symposium 4 wordt gehouden in KunstcaféSchurer, adres: Warenhuis Vanderveen, Koopmansplein 16, 9401 EL Assen (‘Top Floor’).
Het programma luidt:
Inloop vanaf 13.15 uur
13.45 – 14.00 Openingstoespraak door de symposiumvoorzitter, de heer Jurr van Dalen
14.00 – 14.15 Henk Nijkeuter en Chris Canter: Nedersaksische Literatuur. Wat moet je beslist weten, en wat voor soort kennis moet echt verder worden ontwikkeld?
14.20 – 14.35 Redbad Veenbaas: Bernlef, dichter van de Heliand? Nieuwe aanwijzingen. Veenbaas werkt aan een proefschrift over dit onderwerp. Deze lezing kan beschouwd worden als ‘in aansluiting op het vorige symposium’, toen er nieuwe vertalingen van de Heliand gepresenteerd werden in het Sallands (Jan Nijen Twilhaar) en in het Stellingwerfs (Henk Bloemhoff). Ook verscheen er toen een nieuwe uitgave van de Heliand in de oorspronkelijke, Oudsaksische tekst, verzorgd door dr. Timothy Sodmann. In juni 2023 is er vervolgens nog een nieuwe vertaling in het Nederlands verschenen, van de hand van Jan Nijen Twilhaar.
14.40 – 14.55 Henk Bloemhoff en Jan Nijen Twilhaar: Nedersaksische Taelkunde. Wat moej’ beslist weten over de klaanken, woordvorms, zinsbouw en standerdisering, en wat veur kennis moet echt veerder ontwikkeld wodden?
15.00 – 15.15 Arjan Sterken en Harrie Scholtmeijer: Nedersaksische Volksverhalen en talige volkscultuur in woordenboeken. Wat moet je zeker weten van de Nedersaksische volkscultuur, in het bijzonder van de volksverhalen? En van de (talige) volkscultuur zoals je die in de regionale woordenboeken kunt vinden?
15.15 – 15.35 uur Theepauze
15.35 – 16.05 uur Roeland van Hout: Sociolinguïstiek van Nedersaksisch en Limburgs. Uit wat voor onderwerpen moet de basiskennis van de Nedersaksische en Limburgse taalsociologie bestaan, en wat moet er met de aanbevelingen van de Expertcommissie Europees Handvest gebeuren?
16.05 – 16.25 uur Romy Dekker interviewt Annet Westerdijk, bestuursvoorzitter van de Overijsselacademie, en een vertegenwoordiger van een van de regionale omroepen. Dit op basis van de vraag: hoe kan het Nedersaksisch verder worden versterkt? Een en ander ook in het licht van de laatste rapportage door de Expertcommissie Europees Handvest.
16.25 – 16.40 Philomène Bloemhoff presenteert de Canon van het Nedersaksisch. Wat je in dit land toch echt over et Nedersaksisch moet weten…
16.40 – 17.00 Lezing door Henk Nijkeuter over een belangrijke publicatie die binnenkort van zijn hand zal verschijnen: “De blui van ’t leeven is maor zo kört van tied“. Leven en werk van Jan Naarding (1903-1963) in een biografische schets en zijn verzamelde gedichten; voorzien van vertaling en tekstkritisch commentaar. Met een bibliografie van nagenoeg al zijn publicaties.
17.00: Afsluiting door symposiumvoorzitter Jurr van Dalen
Het Limburgs moet dezelfde status als het Fries krijgen om te zorgen dat de overheid haar rol als voortrekker van Limburgs taalbeleid vervult en als beschermer en promotor van de taal actie onderneemt en adequate financiering beschikbaar stelt.
Dat is de oproep in de open brief gestuurd aan het Limburgs Parlement van de samenwerkende Limburgse taalorganisaties gebundeld in het Hoes veur ’t Limburgs. De organisaties roepen het parlement op het Limburgs als speerpunt in het coalitieakkoord op te nemen om te zorgen dat het Limburgs met al zijn dialecten niet verloren gaat.
Europees Handvest
De organisaties willen dat de Limburgse overheid in onderhandeling gaat met de nationale overheid en samen met de taalorganisaties en maatschappelijke partners een aanvraag voor Deel III erkenning van het Limburgs onder het Europees Handvest opstelt vóór 1 december 2024. Het Fries heeft deze erkenning al en binnenkort ook het Papiaments. Alhoewel het Limburgs 25 jaar geleden onder Deel II van het Handvest is erkend blijkt dat een verdere erkenning noodzakelijk is om te zorgen dat de overheid in actie komt om de taal te beschermen en promoten.
ConvenantLimburgs
Dit jaar wordt ook met de nationale overheid onderhandeld over een nieuw Convenant. De organisaties willen dat de provincie en de nationale overheid in dat Convenant nu al sommige van de meest urgente zaken regelen, zoals het gebruik van het Limburgs als klassikale voertaal naast het Nederlands in de kinderopvang, een prominentere plaats voor het Limburgs als voertaal in de regionale media, samenwerking met de Limburgse gemeenten voor een lokaal plan van aanpak om het Limburgs te stimuleren en tweetalige plaatsnaamborden in de provincie.
Hoes veur ’t Limburgs
De Limburgse taalorganisaties gebundeld in het Hoes veur ’t Limburgs wijzen het Limburgs Parlement erop dat het van groot belang is dat de overheid nu zonder verder uitstel maatregelen neemt om de Limburgse taal met al haar dialecten te normaliseren en stimuleren om ervoor te zorgen dat de taal in deze en de komende generaties niet verloren gaat.
Deze open brief aan het Limburgs Parlement is ondertekend door alle samenwerkende Limburgse taalorganisaties die hun krachten gebundeld hebben in het Hoes veur ’t Limburgs.
Raod veur ’t Limburgs, Limbörgse Academie, Veldeke Limburg, Levende talen Limburgs, Willy Dols Stichting, Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde, het 3M-project en Prof. De. L. Cornips (bijzonder hoogleraar Taalcultuur in Limburg aan de Universiteit Maastricht).
It Europeesk Hânfêst foar regionale talen of talen fan minderheden is 25 jier yn wurking. Is dat driuwsân of in dûnsflier? Dy fraach stie sintraal op de DINGtiid-lêzing fan 2022. Konklúzje: der kin seker dûnse wurde, mar ‘it takes two to tango’.
DINGtiid nûget jo út foar de DINGtiid-lêzing ‘It takes two to tango – Lear ús te dûnsjen’ op 13 april 2023 yn Den Haach. Tiny Kox en Heinrich Winter nimme jo graach mei de dûnsflier op.
Parlemintsfoarsitter Tiny Kox oer it Europeesk Hânfest Limboarcher Tiny Kox (parlemintsfoarsitter fan de Ried fan Europa en lid fan de Earste Keamer foar de SP) sil fanút syn ûnderfining fertelle oer 25 jier Europeesk Hânfêst. Wat is der berikt, en hoe kinne de oanbefellings fan de Ried fan Europa noch effektiver omset wurde yn wetjouwing en belied foar it Frysk, Nedersaksysk, Limboarchs, Jiddysk, Romani, Papiamintsk en Nederlânske gebeartetaal?
Bestjoerskundige Heinrich Winter oer de tapassing fan in Lokaal Hânfêst Heinrich Winter is heechlearaar bestjoerskunde oan de Ryksuniversiteit Grins. Op de DINGtiid-lêzing fan 2022 analysearre hy de takomstbestindigens fan it Europeesk Hânfêst, en die er it foarstel om ta in Lokaal Hânfêst te kommen. Yn Den Haach sil hy syn fyzje jaan op hoe’t oerheden yn Fryslân mei de ynwenners ta sa’n hânfêst komme kinne om de ambysjes fan de Fryske taal en kultuer fêst te lizzen. Dat tinkproses kin boppedat tsjinje as foarbyld foar oare erkende talen fan it Europeesk Hânfêst.
Programma De DINGtiid-lêzing fynt plak op tongersdei 13 april 2023 yn The Hague Conference Centre – New Babylon (Anna van Buerenplein 29, Den Haach). Om 15.00 oere sette wy útein mei kofje en tee. Om 17.00 oere slute wy ôf mei in drankje en flaubyt.
Oanmelde Wy sjogge jo oanmelding graach foar tongersdei 6 april 2023 yn ‘e mjitte fia it online oanmeldformulier.
De Ried fan Europa hat it sânde rapport fan de Committee of Experts (ComEx) publisearre, oer it neilibjen fan it Europeesk Hânfêst foar Regionale en Minderheidstalen troch Nederlân. De Ried fan Europa stelt dat it brûken fan Frysk, Nedersaksysk, Limboarchsk, Jiddysk en Romanes fersterke wurde moat. It rapport sjocht posityf nei de ûntwikkelings om it Papiamintu/o te erkennen en ropt op ta it taheakjen fan “taal” yn Nederlânske wetten oangeande lykweardige behanneling.
Kritysk
De ComeX hat noed oer it Frysk yn it ûnderwiis, benammen op de basisskoalle, en oer de ûntwikkelings op ‘e universiteit. Boppedat wiist de ComEx derop dat it Nedersaksysk en Limboarchsk op gjin inkeld ûnderwiisnivo in fêst plak hawwe. Oangeande it Frysk, ropt de ComEx op om drekst oan de slach te gean om de situaasje yn de rjochtbank te ferbetterjen, sadat it rjocht om it Frysk te brûken garandearre wurde kin. Wat media oangiet, ropt de ComEx op om it Nedersaksysk en Limboarchsk ta te heakjen oan ‘e Mediawet.
It gebou fan de Ried fan Europa yn Straatsburch
Rapportaazje
De útfiering fan it Europeesk Hânfêst foar regionale en minderheidstalen wurdt periodyk hifke. De Comex hat dizze simmer op besite west om nei te gean oft Nederlân foldocht oan alle ôfspraken yn it Hânfêst en oft der sprake is fan foar- of efterútgong.
Op 5 novimber 2022 is it presys 30 jier lyn dat Nederlân it Europeesk Hânfêst foar regionale talen of talen fan minderheden ûndertekene hat. It Europeesk Hânfêst is it fûnemint ûnder it gebrûk fan it Frysk yn bygelyks ûnderwiis, rjochtbank en de iepenbiere romte. Mar is dat fûnemint driuwsân of in dûnsflier?
Sprekkers Bestjoerskundige Prof. dr. Heinrich Winter (Fakulteit Rjochtsgeleardheid, Ryksuniversiteit Grins) analysearret de takomstbestindigens en de stevichheid fan it Europeesk Hânfêst. Hat dat nei 30 jier noch genôch besteansrjocht as ynstrumint ta beskerming en befoardering fan de Fryske taal?
Underwiisekspert Albert Walsweer (Lektoraat Taalgebrûk en learen, NHL Stenden) reagearret op de lêzing fan Heinrich Winter. Hy giet neier yn op de wurking fan it Europeesk Hânfêst yn de ûnderwiispraktyk.
Programma
DINGtiid, it ryksadvysorgaan foar de Fryske taal, hjit jo op sneon 5 novimber 2022 om 10.00 oere fan herte wolkom op de DINGtiid-lêzing yn Grand Café De Koperen Tuin (Prinsentuin 1 yn Ljouwert).
It programma set om 10.30 oere útein. Wy slute om 12.30 oere ôf mei middeisiten.
• Wolkom troch Jan Koster (DINGtiid) • Lêzing Heinrich Winter • Reaksje Albert Walsweer • Plenêre diskusje • Middeisiten
Donderdag 30 juni was alweer de dadde dag dat de Expertkemmissie veur et Europees haandvest veur regionaole taelen of taelen van minderheden op warkvesite in Nederlaand was. Zoks doen ze om de vuuf jaor, mit extra meugelikheden tussendeur. Disse keer weren ze eerst in Limborg west, daegs teveuren in Liwwadden veur et Fries, en disse 30ste in Stellingwarf veur et Nedersaksisch. Om percies te wezen bi’j de Stellingwarver Schrieversronte in Berkoop. In een bi’jienkomst van half tiene tot nao twaelf ure wodde een algemien gesprek over de pesisie van et Nedersaksisch hullen in verbaand mit de andachtspunten en kriteria uut et Europees haandvest. Dat gesprek was mit ofgeveerdigden van de verschillende taelorgenisaosies in et Nedersaksisch taelgebied, zoas et Huus van de Taol in Beilen, de Overiesselakedemie in Zwolle en et Buro Grunninger tael en kultuur. Ien en aander was koördineerd deur de siktaosie van SONT (Streektaelorgenisaosies Nedersaksisch Taelgebied) in de persoon van siktaoris Henk Bloemhoff, zoks in saemenwarking mit Maxime Huot, siktaoris van de Expertkemmissie.
Dr. Henk Bloemhoff (rechts) hiet, veur de gebouw van de Stellingwarver Schrieversronte, et lid van de Expertkemmissie Perf. dr. René de Groot welkom. Hi’j is Nederlaans lid van de Expertkemmissie. Tussen heur in: Maxime Huot, siktaoris van de kemmissie. Links in de midden: Vrouw Lusine Kharatyan uut Armenië, veurzitter van de kemmissie.
De gesprekken leupen vlot, in feite an de haand van een vraogelieste van de Raod van Europa. In wezen leup et gesprek an de haand van een vraogelieste. Iene van de andachtpunten was dat bi’j et pebliek nog te min kennis over et Nedersaksisch bestaot en dat sommigen nog altied mienen dat et om een dialekt van et Nederlaans gaot. Dan ontstaot vaeke een negatief beeld en zo hebben meensken minder aorighied an et bruken van et Nedersaksisch of et leren d’r van. De schriftelike beheersing is d’r nog veul te weinig, et tal sprekers lopt nog altied weeromme mar liekt ok hier en daor stabiel. Mar de bi’jienkomst was niet ien en al klaegen: d’r verschienen vri’j wat boeken, d’r wo’n kursussen verzorgd en veur oons Stellingwarver gebied vaalt et biezundere plak in et onderwies op. Men moet op zien minst een ure in ’t jaor op ‘e schoelen mit et Stellingwarfs doende wezen in et kader van De Veerkieker. Et aandere, hiemkunde, is niet verplicht mar bֲödt alle gelegenhied om in et kader van omgevingsonderwies ok et Stellingwarfs in te vlechten. En dat is de oflopen tientallen jaoren ok bi’j aorig wat schoelen vri’j vaeke gebeurd. Aandere regio’s kennen gien verplichting, mar sommigen maeken wel aorig wat materiaol, mit naeme Drenthe. De Raod van Europa het eerder al ‘naor Den Haag toe’ pleit veur een anpak veur et hiele gebied, mit regio-differentiaosie, mar tot now is dat niet wodden. Wel hebben de Nedersaksische orgenisaosies een ni’j groot projekt in veurbereiding, mar dislange kregen ze bi’j de regionaole overheden nog gien geheur.
D’r kwammen plentie aandere onderwarpen op ‘e bodden, zoas de weens dat meensken meer in de eigen taelen lezen moeten kunnen in de plaetselike en regionaole kraanten en aandere media. De LC bi’jveurbeeld citeert en schrift riegelmaotig in et Fries, mar et Stellingwarfs wodt mar montiesmaote bruukt. Veur de regionaole radio en tillevisie kwam van de Expertkemmissie uut et idee om mit een soort statuut te kommen, daor een redaktie him an holen moet veur wat betreft et wel bruken van de regionaole tael. Dat idee kwammen ze op deurdat ze et heurd hadden van de regionaole zender van Limborg: daor is dat zo.
De konfereensies van de Rieks- en lekaole overheden van april wodden ok an de odder steld. De instituten en verienings vunnen dat d’r te min konklusies trokken binnen en ok is niet dudelik wat men vervolgens doen zal. Een uutzundering zal misschien wezen et veurstel van perf. dr. Roeland van Hout en dr. Henk Bloemhoff om over te gaon tot vri’j gebruuk van Nedersaksisch in et bestuurlik verkeer (gemienteraoden, perveensiaole staoten). Heur veurstel hoolt in: een wetswieziging van de Algemiene Wet Bestuursrecht, zodat officieel ok et Nedersaksisch bruukt wodden mag, liek as et mit et Fries al kan .
Ok is veursteld om de zorg veur de erkende taelen op te nemen in de grondwet.
Bestuurslid Ageeth Bos van de Stellingwarver Schrieversronte hiet de Expertkemmissie hattelik welkom.
Bestuurslid van de Stellingwarver Schrieversronte Ageeth Bos hiette et gezelschop en de instituutsvertegenwoordigers welkom. Zi’j dee in de gesprekken mit as vertegenwoordiger van de SSR.
De Expertkemmissie was biezunder te spreken over de vrundelike ontvangst deur de jaorige Stellingwarver Schrieversronte, die onder eren et jubileumboek van de jaorige stichting anbeud.
De vergeerdering wodde deur elk ondergaon as noflik en gemoedelik, wiels toch de punties op de i zet wodden. Schrieversrontevri’jwilligers Fettje Alten en Hans Salverda stakken de hanen uut veur catering en infermaosieveurziening, zoas bi’j et Ni’jberkoper medel van een Stellingwarver klokkestoel. Ok et twiemaondeliks tiedschrift De Ovend kwam even in et locht, liek as de Tomkeboekies. Et is nog niet bekend wanneer as de Raod van Europa mit zien aendrepot over de situaosie in Nederlaand komt.
Om de vuuf jaor komt de Raod van Europa, vertegenwoordigd deur een onofhaankelike Expertkemmissie, naor de verschillende taelregio’s zoas et Nedersaksisch taelgebied. De Raod van Europa wodde in 1949 opricht, vier jaor nao de oorlog dus, om de demekraosie en rechtstaot te bewaeken, meenskerechten overal respekteerd te kriegen en te holen, mit as doelstelling uteraord ok ‘nooit gien oorlog weer’. De warkwieze komt tot utering deur bi’jveurbeeld de instelling van
Et Europese hof veur de rechten van de meenske en van verschillende konveensies en haandvesten. Veur de bescharming van de traditonele, erkende taelen as Nedersaksisch, Fries en Limborgs is in 1998 et Europese haandvest veur regionaole taelen of taelen van minderheden in warking steld.
De Expertkemmissie is now woensdag, donderdag en vri’jdag in Nederlaand om mit overheden en taelorgenisaosies te praoten over de vraoge in hoevere Nederlaand de angaone verplichtings naokomt. Zo kommen te spraoke behalven de regionaole taelen ok et Papiaments, et Jiddish en et Romanes, de laeste twie rekent men tot de minderhiedstaelen.
Donderdagmorgen praot de Expertkemmissie in Berkoop, en dat gebeurt mit vertegenwoordigers van zoe’n tien tot twaelf Nedersaksische orgenisaosies. Dat bin behalven de Stellingwarver Schrieversronte dus taelorgenisaosies as et Drentse Huus van de Taol, de Overiesselakedemie in Zwolle, et Ecal in Doetinchem en vertegenwoordigers van et Buro Grunninger Tael en Kultuur, in de stad Grunningen. Ok de hooglerer Nedersaksisch / Grunnings zal anwezig wezen.
Ok op de donderdagmiddag is de Expertkemmssie in Stellingwarf. Dat is op et gemientehuus in Wolvege. Dat komt, de gemiente West-Stellingwarf is veurzitter van de groep van Nedersaksische overheden, en de Raod van Europa komt naor gewoonte naor de regio van zoe’n veurzitterschop. Dan is men deurgaons ok in dat gebied om mit de taelorgenisaosies te spreken. In overleg mit et siktarriaot in Straotsborg het de Nedersaksische koepelorgenisaosie SONT veur de Stellingwarver Schrieversronte keuzen. De Schrieversronte gelt as de ‘ooldste mederne Nedersaksische streektaelinstellings’, en die het kotleden jaorig west.
De Expertkemmissie zal welkom hieten wodden deur Vrouw Ageeth Bos, uut naeme van et bestuur van de Stellingwarver Schrieversronte. Vanuut de Raod van Europa zullen anwezig wezen:
Prof. Dr René DE GROOT (ofkomstig uut Nederlaand, nationaol expert)
Ms Lusine KHARATYAN (ofkomstig uut Armenia)
Prof. Dr Jarmo LAINIO (ofkomstig uut Zweden)
Daornaost kommen twie ambtelike ondersteunders mit, onder wie siktaoris de heer Maxime Huot.
Tiedens de officiële vergeerdering wo’n de officiële bepaolings van diel II van et Europese haandvest deurneumen en wodt de Expertkemmissie daorbi’j deur de anwezige vertegenwoordigers van taelorgenisaosies infermeerd in hoevere beleid uutvoerd wodt dat past bi’j de Europese kriteria. Via de Raod van Ministers van de Raod van Europa wodt dan ok weer de Nederlaanse regering adviseerd. De Raod van Europa telt op ‘t heden 46 lidstaoten
