Sealterfrysk – Europeesk buro foar lytse talen

3 desimber 20243 desimber 2024

Slagge ekskurzje nei it Sealterlân

Op freed 29 novimber gie in bus mei fertsjintwurdigers fan de EBLT-lidorganisaasjes nei gemeente Saterland yn Dútslân, om mear te learen oer it Sealterfrysk, it Seelterfräisk. De ekskurzje wie organisearre troch it EBLT en Mercator Europeesk Kennissintrum. It doel fan de ekskurzje wie om mear te learen oer de taal, de erkenning en de taalbefoardering.

Groepsfoto foar it Sealterfryske kultuerhûs, yn Skäddel. Foto: EBLT

Moeting mei Sealterfryske fertsjintwurdigers

Moarns yn it Riedhûs yn Ramsloh/ Roomelse stie de kofje klear en waard de groep wolkom hjitten troch boargemaster Thomas Otto. Dosinte Edith Sassen fertelde oer de lesmetoade foar de basisskoalle, Seeltersk Lopt, en sette de groep drekst oan it wurk om op boartlike wize it Sealterfrysk te learen. Ynstek is om de lessen op in positive wize te jaan: “Saterfriesisch macht Spaß!” Henk Wolf, wissenschaftlicher Beauftragter für Saterfriesisch, fertelde oer de taalsituaasje en it wurk fan it Seeltersk Kontoor foar it befoarderjen fan de taal en it taalûnderwiis.

Nei it middeisiten, koe it it typyske Dútske iten fertrêde wurde yn ‘e frisse lucht by it Seelterlounde Leerpaad, yn Sedelsberg/Seedelsbierich. Yn it park stiene rûnom twatalige ynformaasjebuorden (Dútsk en Sealterfrysk) om net allinne te learen oer de natoer yn Sealterlân, mar ek oer de taal.

De dei waard ôfsletten mei kaffee und kuchen by it Seelter Buund yn it Seelterfraïske Kulturhuus, yn Scharrel/ Skäddel. Foarsitter Stephan Dannebaum fertelde oer it Seelter Buund, dat mear as 300 leden hat. Karl-Peter Schramm en Johanna Evers fertelden oer EBLUL (European Bureau for Lesser Used Languages), de Dútske ôfdieling fan it EBLT, dat dizze desimber opheft wurde sil, mei’t der oare organisaasjes en ynstituten binne dy’t de taalminderheden yn Dútslân fertsjintwurdigje, bygelyks de Minderheitenrat en Minderheitensekretariat, dy’t sûnt 2005 jier bestean. By de ôfsluter kaam de Sealterfryske les fan de moarns goed te pas, mei’t der doe mei-inoar it Sealterfryske folsliet songen waard, it Seelter Läid.

foto’s: EBLT

It Seeltersk Kontoor hat ek oer de besite skreaun yn Sprachminderheiten aus den Niederlanden besuchen das Saterland

21 novimber 20242 desimber 2024

EBLT en Mercator organisearje ekskurzje nei Saterland, Dútslân

It Europeesk Buro foar Lytse Talen (EBLT) is in koepelorganisaasje dy’t har ynset foar de promoasje en beskerming fan minderheidstalen yn Nederlân. Mar wat bart der eins oer de grinzen hinne en wat kinne wy dêrfan leare?

It EBLT en Mercator Europeesk kennissintrum nûgje de EBLT-lidorganisaasjes fan herte út om op 29 novimber mei te gean op in ekskurzje nei gemeente Saterland yn Dútslân, om mear te learen oer it Sealterfrysk, it Seelterfräisk. It doel fan de ekskurzje is om mear te learen oer de taal, de erkenning en de taalbefoardering.

Seelterfräisk

It Frysk sa‘t wy dy kenne is part fan in gruttere Fryske taalfamylje, mei it Eastfrysk en Noardfrysk yn Dútslân. It Sealterfrysk is noch de iennichste fariant fan it Eastfrysk. De taal wurdt troch sa‘n 1000-2000 minsken praat, benammen yn de gemeente Saterland.

It Sealterfrysk is erkend troch Dútslân fia it Europeesk Hânfêst foar Regionale of Minderheidstalen. Sûnt 2020 is Henk Wolf foar de befoardering fan de taal oansteld as wissenschaftlicher Beauftragter für Saterfriesisch, by it Seeltersk Kontoor.

Sealterfrysk kultuerhûs. Foto fan Wikicommons.

23 oktober 202423 oktober 2024

Sjochtip: op syk nei de Fryske talefamylje yn Fier yn it rûn

It Frysk is mear as ien taal. It is in samling fan farianten dy’t wy in ‘talefamylje’ neame kinne. Mar hoe goed kenne we eins al dy famyljeleden? Mei dy fraach reizget presintatrise Tjits van der Wal – Boersma nei alle hoeken fan it Fryske taalgebiet.

Yn’e kunde komme mei de talefamylje

Yn Fier yn it rûn reizget Tjits troch hiel Fryslân en dêrbûten, op syk nei alle farianten fan de Fryske taal. Tink dêrby oan It Bilt, Skylge, West-Fryslân, Föhr en Sylt. Se siket sprekkers fan de taal en praat mei harren oer de skjintme en skaaimerken fan de taal, mar ek oer de steat fan de taal. Want hoefolle wurdt der eins noch mei de taal praat yn dy gebieten?

Alle farianten ta ien liet

Under de syktocht nei de farianten is Tjits dwaande mei it meitsjen fan in liet. Se hat in liet makke dy’t oerset wurdt yn de ferskate Fryske farianten. Yn de ôfleveringen siket se sprekkers fan de taal op en sjongt se mei harren de kûpletten fan it liet. Uteinlik komt hjir in hiel liet út, dêr’t ek in fideoclip fan makke wurdt, dy’t yn de lêste ôflevering te sjen is. Sa kinne alle famyljeleden meidwaan mei ien mienskiplik liet fan de Fryske taal.

De earste útstjoering fan Fier yn it rûn start op it Bilt. Tjits ûndersiket hoe’t it Biltsk ûntstien is en komt derachter dat it mear is as gewoan in mjuks fan twa talen. Dêrneist docht se as dielnimmer mei oan it Biltsk Diktee en besiket se har liet yn it Biltsk te sjongen.

Fier yn it rûn

De seis ôfleveringen fan Fier yn it rûn binne fan moandei 28 oktober ôf eltse moandei om 17.15 oere te sjen by Omrop Fryslân.

14 juny 202314 juny 2023

Tag der offenen Tür

16 maaie 202316 maaie 2023

Dai fon do Seelter/ Dei fan it Sealtersk

Op sneon 24 juny organisearret de Fryske Akademy en it Seeltersk-Kontoor in sympoasium oer it Sealterfrysk, de ‘Tag der Saterfriesen/ Dai fon do Seelter’. It hat plak yn Roomelse (Dútsk: Ramsloh) yn Sealterlân en is ornearre foar in breed publyk. It kongres is fergees tagonklik.

Oer it Sealterfrysk

It Sealterfrysk is it iennichste Frysk dat noch oer is fan it East-Frysk, dat eartiids praat waard tusken de Lauwers en de Wezer. It Sealterfrysk wurdt sprutsen yn Sealterlân, in streek dy’t tusken Oldenburch en Papenburch te finen is. It Sealterfrysk is in taal dy’t swier bedrige is. Der binne noch in foech 1000 – 1500 sprekkers.

Programma

It programma wikselet publykslêzingen ôf mei aktiviteiten fan de Seelter Buund, lykas in kwis, in sketch, folksdûnsjen en sjongerij fan skoalbern. Út Mercator wei sil Katharina Thomas in lêzing jaan, en Bouke Slofstra (Lingua Slofstra) en Eric Hoekstra (Fryske Akademy) steane lyksa op it program. De dei, dy’t fergees tagonklik is, wurdt ôfsletten mei in lêzing yn de Johanniterkapel. It programma kinne jo hjir besjen (pdf).

Sealterfryske grammatika

Op dit stuit is de Fryske Akademy dwaande mei de produksje fan in Ingelske grammatika fan it Sealterfrysk. It projekt wurdt foar in part betelle troch it Niedersächsisches Ministerium für Wissenschaft und Kultur, de Bundesbeauftragte für Kultur und Medien en de gemeente Saterland (Sealterlân). It giet hjir om in jiersubsydzje, dêr’t de Fryske Akademy yn 2021 en 2022 ek al de hân op lei, yn gearwurking mei Henk Wolf (Oldenburgische Landschaft). It projekt wurdt útfierd troch Bouke Slofstra fan taalburo Lingua Slofstra en Eric Hoekstra út ‘e Fryske Akademy wei. Earder al wurken hja oan de Dútsktalige grammatika fan it Sealtersk, de Sprachlehre des Saterfriesischen 2022.

Oanmelde

Oanmelde foar it fergese publykskongres op 24 juny 2023 yn Ramsloh (DE) kin fia frou T. Kalsbeek, kalsbeek@saterland.de. Mear ynformaasje kinne jo fine op de website fan it Seeltersk-Kontoor fan de Oldenburgische Landschaft.

18 april 202318 april 2023

Gruttere sichtberens fan it Sealterfrysk

De sichtberens fan it Sealterfrysk wurdt hieltyd grutter. Lêstendeis binne de Dútsktalige opskriften yn it gemeentehûs yn Roomelse al ferfongen troch twatalige (Dútsk / Sealterfrysk) buordsjes. No hat de basisskoalle Litje Skoule yn Skäddel in folgjende stap set: alle doarren dêr hawwe no ientalige Sealterfryske opskriften.

Sealterfryske doarren
De skoallokalen hiene allegearre in Sealterfryske plaknamme, dy ‘t no yn grutte letters op de doarren stiet. Ek de oare keamers waarden foarsjoen fan Sealterfryske teksten, lykas de pepierkomer dêr’t hja terjochte kinne foar materioal, leerbouke of präntjeräi.

De Sealterfryske opskriften binne in inisjatyf fan ûnderwizeres Ingeborg Remmers, dy ‘t har al in hiel skoft ynset foar Sater Frysk op skoallen. Sy is de auteur fan it nije learboek ‘ Seeltersk lopt ‘, dosearret Sealterfrysk en brûkt it ek as ynstruksjetaal foar oare fakken yn de twatalige klasse.

Sichtberens
De Sealterfryske teksten binne mooglik makke troch finansiering fan it Ministearje fan Underwiis fan Nedersaksen. De Oarbaidskring Seeltersk, dêr ‘t ûnder oaren de gemeente Seelterland en de Sealterfryske skoallen yn fertsjintwurdige binne, stribbet dernei om de Sealterfryske taal sichtberder te meitsjen yn it deistich libben.

14 maart 202230 maart 2022

21ste Friesen-droapen Hilgelân 20-22 maaie 2022

Der binne wer sawat wer trije jier om en it tradisjonele trijejierlikse Friesendroapen sit der wer oan sit te kommen, en wol fan freed 20 oant en mei snein 22 maaie 2022.

De sintrale organisaasje is diz’ kear yn hannen fan Seksje Noard (Noard-Fryslân/Dútslân). Hjirby fynsto/fine jo de útnûging en it programma:

Download hjir de útnûging en it programma

Opjeften út Westerlauwersk Fryslân en Westfriesland wei rinne fia ús, de Fryske Rie, seksje West.De folsleine jeugdherberch is foar de Ynterfryske Rie ôfhierd, foarearst ha wy as Fryske Rie 1/3 fan alle sliepplakken! Nei 14 dagen wurdt alles frijjûn en hat dyjing dy’t earst yn ‘e roef komt, kâns fan plak. Opjeften fan dyjinge dy’t yn de jeugdherberch sliepe wolle, soe ek dan ek graach foar 14 maart ûntfange.

Dyjinge, dy’t oar oernachtingsplak hawwe wolle, boeke dat sels. Op fersyk kinne wy in list fan mooglikheden stjoere. Elk regelet syn eigen reis- en annulearringsfersekering! Tink goed om de betingsten dy’t der jilde fanwege it koroanafirus.

Mear ynformaasje is op te freegjen by de Fryske Rie

15 desimber 202115 desimber 2021

Grammatika fan it Sealtersk

De Fryske Akademy, de Oldenburgische Landschaft en de Gemeinde Saterland hawwe de “Grammatik des Saterfriesischen” online útbrocht. De grammatika is skreaun troch Bouke Slofstra, Dr. Eric Hoekstra en Tessa Leppers. Dy is online te besjen.

Binnen de Fryske taalfamylje binne it Westerlauwersk Frysk (ús Frysk) en it Noard-Frysk goed beskreaun. It Frysk fan Sealterlân komt lykwols al jierren oan ‘e krapperein, benammen wat it grammatikaal ûndersyk oanbelanget.

De Fryske Akademy hat it no op him nommen en bou it grammatikale fûnemint fan Pyt Kramer fierder út ta in folweardige grammatika. It projekt wurdt betelle troch it Niedersächsisches Ministerium für Wissenschaft und Kultur en de gemeente Sealterlân. Ynearsten is der subsydzje jûn foar 2021, mei yngong fan 1 oktober.

It leit yn ‘e bedoeling en meitsje de grammatika oan ‘e ein fan it projekt net inkeld beskikber yn it Dútsk, mar ek yn it Ingelsk. Idealiter wurdt de Ingelske ferzje taheakke oan it Taalportaal, dêr’t op dit stuit al grammatika’s yn oanwêzich binne fan it Nederlânsk, fan ús Frysk en fan it Afrikaansk. De hope is om njonken it grammatikale ûndersyk ek omtinken te jaan oan ‘e taalsosjologyske stân fan saken en in bydrage te leverjen oan ‘e fersprieding fan ‘e kennis fan dizze lytste taal fan Europa.

1 juny 202131 maaie 2021

Fideo Emansipaasje fan Lytse Talen

Martin ter Denge en Henk Wolf prate oer lytse talen en de emansipaasje dêrfan. Martin ter Denge is warber foar it Twintsk yn it bysûnder en it Nedersaksysk yn it generaal. Henk Wolf spant him yn foar it Frysk yn sawol Nederlân as Dútslân. Beide binne bewuste taalbrûkers, dy’t wurk en hobby kombinearje. Yn har petear fine hja in protte oerienkomsten en ek in pear ferskillen yn har omgong mei taal. De fideo is makke yn opdracht fan It Nijs fan de Ried fan de Fryske Beweging.