Unyk histoarysk damboerd smyt nij ljocht op komôf Frysk damspul

Frysk damje, ek wol ‘Oer Alles’ neamd, is in hiel âld spul. It wurdt al sûnt de santjinde iuw beoefene. It Fryske damspul wurdt spile op in boerd mei 100 fjilden en hat unike slachregels. Yn tsjinstelling ta it gewoane damjen meist by Frysk damje alle kanten op slaan: skean, rjochtút en oerdwers. 

Lineboerd

Oait bestie it damboerd út linen en net út fjilden. It lineboerd – dat noch hieltyd brûkt wurdt – komt oarspronklik út Noard-Afrika en ken deselde slachregels as it Frysk damjen. Mar wêr komt it fjildeboerd wei en hoe lang bestiet dat eins al? Konkreet bewiis op dizze fraach bleau út en dêrmei ek antwurd op de fraach wêr’t de oarsprong fan it Fryske damspul leit. Oant no ta… In unyk histoarysk spylboerd yn it Rijksmuseum, fersierd mei mear as 280 sulveren plaatsjes mei prachtige gravueres, blykt it ûntbrekkende puzelstikje te wêzen yn de skiednis fan it Fryske damspul.

Undersiker en leafhawwer fan it Frysk damjen Marten Walinga besocht it Rijksmuseum en kaam dêr in unyk histoarysk damboerd tsjin, datearre tusken 1600 en 1650 en ôfkomstich fan de Ljouwerter keunst- en antykhanneler A. C. Beeling. It bestean fan dit damboerd – dat op it iuwenâlde spylboerd Alquerque út it Midden-Easten liket – wie by Walinga al bekend, allinne fertelde it byskrift him no dat de slachregels fan dit damboerd eksakt oerien lykje te kommen mei de slachregels fan it Frysk damjen. 

Nei in yngreven ûndersyk docht bliken dat it boerd nei alle gedachten troch in Fryske sulversmid út Kollum makke is foar ien út de aadlike Botnia-famylje. Troch de datearring, it type boerdspul én de Fryske ôfkomst kin it net oars as dat dit damboerd it Frysk damjen yn syn alderearste foarm sjen lit. Mei dêrtroch wurdt ek oantoand dat de oergong fan it damboerd mei 64 fjilden nei it damboerd mei 100 fjilden in Fryske oarsprong hat en dizze kennis toant dêrnei wer oan dat it hjoeddeistige ynternasjonale damspul fan it Fryske damspul ôflaat is.

Foto: Tresoar

Publykslêzing en workshop Frysk damje foar jongerein

De útkomsten fan it ûndersyk presintearje we graach oan it publyk. Dêrom organisearje Tresoar en stichting WFD (World Championship Frisian Draughts) op 16 maaie om 20.00 oere yn Tresoar in publykslêzing dêr’t Marten Walinga oer de skiednis fan it Frysk damjen en de útkomsten fan syn ûndersyk yn fertelt. Yn de middei om 16.00 oere krije jongeren fan it fuortset ûnderwiis les yn Frysk damjen en spylje dêrnei online in toernoai. Mear ynformaasje oer de lêzing en workshop stiet op tresoar.nl ûnder aginda.

Tinksportkolleksjesintrum Tresoar

Tresoar – literatuermuseum, argyf en biblioteek Fryslân –  beheart boeken, tydskriften en argiven op it mêd fan de fjouwer grutte tinksporten skake, bridge, go en damje (wêrûnder Frysk damje). Ut it  Tinksportkolleksjesintrum wei fasilitearret Tresoar wittenskiplik ûndersyk, lykas it ûndersyk fan Marten Walinga nei it unike damboerd yn it Rijksmuseum. 

  • Datum: Tongersdei 16 maaie 2024
  • Tiid: Workshop foar jongerein om 16.00 oere, publykslêzing om 20.00 oere
  • Lokaasje: Tresoar, Boterhoek 1 yn Ljouwert
  • Kosten: fergees tresoar.nl/bezoeken/agenda

Workshop Podium Sessies: de Warkwinkel met Lars Koehoorn

Het Podium en het Drèents Liedtiesfestival slaot de haanden inien en organiseert gezamenlk de eerste editie van de Podium Sessies; een exclusieve reeks warkwinkels en lezings veur (begunnende) mezikaanten die geern meer inzicht kriegt in de complexe wereld van de meziekindustrie. Kaorten bint te bestellen via hetpodium.nl

De eerste warkwinkel wordt leid deur gienien minder as Lars Koehoorn, een gerinnommeerde liedtiesschriever en mueiekproducent oet Winschoten. Met een indrukwekkende staot van dienst, waorunder hits as de titelsong van de documentaire over Andre Hazes Junior en “Van goed naar beter” veur het ofscheidsalbum van Nick en Simon, zal Lars zien diepgaonde kennis dielen over liedtiesschrieverij.

Lars Koehoorn. Foto: Stichting REUR



Wat te verwachten
Op 3 febrewarie wordt dielnemers metnummen op een reis deur de kuunst van het liedtiesschrieven. Lars döt zien visie oet de doeken over wat een nummer tot een hit mak, waor inspiratie te vinden is en hoej een nummer opnimmen kunt. De warkwinkel bödt niet allén een schat an weerdevolle inzichten, mar gef ok ruumte veur dielnemers um heur braandende vraogen te stellen. De warkwinkel, inclusief koffie, thee, middageten en naozit, belooft niet enkel een dag vol inspiratie en grui, mar ok een unieke gelegenheid um te netwarken met geliekgestemden. Kaorten bint te bestellen via hetpodium.nl.

De Podium Sessies
De Podium Sessies wordt organiseerd deur Poppodium Het Podium in Hoogeveen. Iedere maond organiseert Het Podium een warkwinkel veur mezikaanten die op zuuk bint naor haandvatten veur heur mezikale carrière. Elke sessie komp een professional an um zien visie, tips en kennis te dielen met de mezikaanten.

Het Drèents Liedtiesfestival
Het Drèents Liedtiesfestival (DLF) is een previnciaal opzette compositiewedstried waorbij de ‘scheppende kuunst’ centraal stiet. Dizze scheppende kuunst vertaolt zich in neischreven origineel Drèentstaolig liedmateriaal. Deur een selectie te maken oet alle inzunden stukken untstiet een songfestival veur origineel schreven liedmateriaal in de Drèentse streektaol. Sinds de eerste editie in 2012 is het DLF oetgruid tot een streektaolevenement van allure en bovenregionale oetstraling. Ieder jaor organiseert het festival veurofgaond an de finale een warkwinkel veur mezikaanten. Dit jaor is dat veur de eerste maol in samenwarking met Het Podium.

Succesvolle studiedag LT Nedersaksisch op festival Mañana Mañana

Vrijdag 9 juni werd de tweede studiedag van onderwijsbelangenvereniging Levende Talen Nedersaksisch gehouden. Op deze dag konden docenten, vertegenwoordigers van streektaalorganisaties en verdere geïnteresseerden op verschillende manieren actief aan de slag met ideeën voor streektaalonderwijs.

sfeerimpressie studiedag

belang van streektaalonderwijs

Vice-voorzitter Amber Tieck heette de aanwezigen welkom, waarna verschillende gastsprekers vertelden over het belang van streektaalonderwijs. De streektalen, waaronder het Nedersaksisch, staan onder druk, vertelde bijzonder hoogleraar Nedersaksisch Martijn Wieling van de Rijksuniversiteit Groningen. Ouders geven het weinig door aan hun kinderen, door de veronderstelling dat de streektaal hen niets brengt. Maar zo’n 20% van de Nederlanders weet dat het Nedersaksisch een erkende minderheidstaal is die geen verbasterd Nederlands is, maar een eigen oorsprong kent. Wieling vertelde verder over de onderzoeks- en onderwijsinitiatieven in Groningen, waarbij het doorgeven van het Gronings van oud naar jong centraal staat. De app en het lespakket Van Old Noar Jong zijn uit dit onderzoek voortgekomen.

impuls en lespakket

Na Wieling was Mañana Mañana-organisator Gijs Jolink aan de beurt. Met zijn bedrijf De Feestfabriek/Alles Komt Goed BV wil hij de streektaal een impuls geven. Dat de belangenvereniging Levende Talen Nedersaksisch deze dag een plek kreeg op het festival is hier een voorbeeld van. Verder bracht De Feestfabriek al twee Achterhoekse voorleesboeken uit. Ook heeft de Groningse app nu een Achterhoekse variant door de inspanningen van De Feestfabriek: Van Old Naor Jong, waar ook een lespakket speciaal voor 10 lessen streektaal bij hoort.

workshops

Na het plenaire deel gingen de deelnemers zelf aan de slag: een schrijfles van Else Klomps, schrijfster van (Achterhoekse) kinderverhalen, leverde mooie verhalen voor in de les op. Arja Olthof van het Drentse Huus van de Taol liet aan de hand van oud en nieuw ontwikkeld materiaal voorbeelden zien van streektaalonderwijs. In de workshop werden de deelnemers uitgedaagd een onderdeel van de escaperoom te ontcijferen. De workshop Streektaal in het MBO werd door docent Lienke Eenink van het Graafschap College in Doetinchem gepresenteerd. Zij is één van de ontwikkelaars van het zakboekje ‘Eerste hulp bi-j plat praoten’ voor zorgmedewerkers, samen met streektaalorganisatie ECAL. Jordi Jager van NHL/Stenden Hogeschool gaf een demonstratie van het materiaal op onderwijsplatform www.digitaol.nl, een manier om zaakvakken in de streektaal aan te bieden.

Foto: Bram Olde Wieverink / Levende Talen Nedersaksisch

geslaagde studiedag.

De studiedag bood de aanwezigen nieuwe inspiratie over streektaalonderwijs en ideeën voor het aanbieden van streektaal in de les. De organisatie kijkt terug op een geslaagde studiedag.

Levende Talen Nedersaksisch is onderdeel van de Vereniging van Leraren in Levende Talen (VLLT), de belangenvereniging voor leraren in het talenonderwijs in Nederland. LT Nedersaksisch stimuleert het gebruik van streektaal in de les, door laagdrempelige activiteiten te organiseren, gastlessen te geven en lezingen te verzorgen. Op www.ltnedersaksisch.nl zorgt LT Nedersaksisch voor een platform met bestaand materiaal en korte lijnen met organisaties die lesmateriaal in de streektaal (willen) ontwikkelen.

Warkwinkeldag liedtiesschrieven met Jan Tekstra!

Op 19 maart ankommen organiseert Stichting REUR een warkwinkel -liedtiesschrieven- in het kader van het Drèents Liedtiesfestival 2023. De warkwinkel zal verzörgd worden deur gienien minder as de succesvolle liedtiesschriever Jan Tekstra.

Jan schreef under aanderen de hits ‘Je hoeft niet naar huis vannacht’ en ‘Vrij Zijn’ van Marco Borsato. Veur hum schreef e ok de tekst en meziek veur de hit ‘Het Water’. In 2014 har e as tekstschriever weer een nummer 1-hit: Mooie Dag (Jay Jawson), een paar jaor later volgd deur de nummer 1-hit ‘Ze huilt maar ze lacht’ van Maan.

Wieder schreef/schrif Jan untelbare nummers veur bezunder veul Nederlaandse artiesten, waorunder Tabitha, Roxeanne Hazes, Dre Hazes JR, Merol, Herman Brood en Liesbeth List.

Drèents Liedtiesfestival

Anmelden en infermatie:

Veur dielname an de warkwinkeldag kuj je anmelden via de webstee van Stichting REUR: https://www.stichtingreur.nl/nl/dlf/workshopdag-songwriting-jan-tekstra

Kosten veur dielname bint € 20,- (incl. koffie/thee) Locatie: Podium 34, Hoofdstraat 34, 9531 AG Borger

Open call: workshop foardrachtskeunst foar skriuwers en dichters

Wolst tips en trúks om sa foar te dragen dat it publyk dy de wurden wol út ‘e mûle helje wol? It geheim achter it goed brûken fan stiltes yn dyn foardracht? Ljouwert City of Literature en Tryater jouwe fan tongersdei 23 septimber ôf in workshoprige fan fiif jûnen foardrachtskeunst foar profesjonele skriuwers en dichters. De oanmelding is no iepen.

Yn dizze workshoprige ûndersikest op boartlike wize de mooglikheden om in tekst oer te bringen. Silst mei akteur en teaterdosint Karel Hermans oan ‘e gong mei dyn eigen teksten, poëzy of proaza, yn hokker taal ast mar wolst. Yn fjouwer gearkomsten fynst út wêr’t dyn kwaliteiten lizze en wêr’tst oan wurkje kinst. It giet benammen om wille en ferbyldingskrêft. Yn de workshops is oandacht foar hâlding, it brûken fan stim, ynterpretaasje en teatertechnyk. Dit is it ark foar in goeie foardrachtskeunstner. Op 14 oktober jouwe de dielnimmers in optreden foar publyk.

Ljouwert UNESCO City of Literature ynvestearret yn in profesjoneel literêr klimaat yn Ljouwert en Fryslân en organisearret dizze workshop yn it creative writing programme. Profesjonele skriuwers en dichters kinne harren foar 18 juny fergees oanmelde op www.leeuwardencityofliterature.nl. Meidwaan is fergees. De organisaasje makket in seleksje út de oanmeldingen en lit yn de wike fan 21 juny witte oftst meidwaan kinst. Bist selektearre, dan wurdst by alle gearkomsten ferwachte: de workshopjûnen op 23 septimber, 30 septimber, 7 oktober en 13 oktober fan 19:30 oant 22:00 oere en de presintaasje op 14 oktober fan 19:00 oant 20:00 oere. Lokaasje: Tryater, Oostersingel 70, Ljouwert.

Foto: Ruben van Vliet

Online workshop: De Psychology fan dyn Taal

De Afûk organisearret as partner fan it projekt LISTEN dizze moanne fjouwer workshops, “De Psychology fan dyn Taal.” De trening oer ‘taalgedrach en -gewoantes’ is in kombinaasje fan teory en praktyk. In ‘oars as oars’ trening, foar elk dy’t nijsgjirrich is nei de kant fan taal dêr’tst net by stil stietst. De teory giet oer de psychology achter taal, oer taalgedrach en switche as gewoante.

De workshops binne fergees, opjaan kin by Praat Mar Frysk. De workshops wurde holden fan 19.30-22.00 oere op:

  • moandei 8 febrewaris
  • tiisdei 16 febrewaris
  • woansdei 24 febrewaris
  • tongersdei 25 febrewaris

It projekt LISTEN giet oer it fenomeen datst as minderheidstaalsprekker faak en meastal ûnbewust oerskeakelest nei de mearderheidstaal. Of datst bewust of ûnbewust al yn de mearderheidstaal begjinst. Dat is in universeel fenomeen.