Undersyk nei non-binêre foarnamwurden yn de Fryske taal

Taalwittenskippers fan de Fryske Akademy en de Universiteit Utrecht binne yn oparbeidzjen mei Regenboogalliantie Fryslân en COC Friesland úteinset mei in taalkundich ûndersyk nei non-binêre foarnamwurden yn de Fryske taal.

De measte minsken sille der net by stilstean. Bist in jonge of man, dan heart dêr it foarnamwurd ‘hy’ by. Bist in famke of frou, dan heart dêr ‘sy’ by. Itselde foar ‘him’ en ‘har’, en besitlik ‘syn’ en ‘har’. Mar wat ast min of mear tusken dy kategoryen yn falst? Ast it net plezierich fynst dat se mei ‘hy’ nei dy ferwize, of datst dy net noflik fielst by ‘har’? Of ast gewoan net de klam op it manlike of froulike lizze wolst? 

It is wilens tsien jier lyn dat yn Sweden neist de besteande foarnamwurden foar manlju ‘han’ en foar froulju ‘hon’, it neutrale ‘hen’ offisjeel yn gebrûk naam waard. Yn it Nederlânsk binne ûnderwilens ‘hen’ en ‘die’ as non-binêre foarnamwurden al aardich ynboargere. Yn it Ingelsk wurde ‘they’ en ‘them’ brûkt, ast net ‘he’ of ‘she’, ‘him’ of ‘her’ brûke wolst.  

Hoe sit dat yn de Fryske taal? Dy fraach is al in oantal kearen oan de Fryske Akademy steld. Dêrom hat de Fryske Akademy no in enkête opsteld oer it brûken fan non-binêre foarnamwurden yn it Frysk, om te sjen wat der yn Fryslân bart op dit mêd. Watfoar opsjes binne der? 

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is csm_2025_news_nonbiner_f7812921cf.webp

Fryske Akademy

De Fryske Akademy docht al sûnt 1938 ûndersyk nei de Fryske taal. Us wittenskippers bestudearje de fariaasje yn it Frysk fan hjoed-de-dei en fan it ferline. Wy sjogge ûnder oaren nei hoe’t de taal de rin fan de iuwen feroare is yn in hieltyd gruttere meartalige kontekst, en hoe’t dy op dit stuit oan it feroarjen is yn lytsere mienskippen. Want it binne de brûkers fan in taal dy’t dy taal meitsje en fernije.

Meidwaan

Dit ûndersyk wurdt dien yn oparbeidzjen mei Regenboogalliantie Fryslân en COC Friesland. Meidwaan? Folje hjir de enkête yn.

Earder is al in ynventarisaasje dien fan de non-binêre foarmen dy’t yn it Frysk op skrift brûkt binne sûnt 2015. De enkête dy’t no útset wurdt, is in ferfolch dêrop. Mei it ûndersyk wol de Fryske Akademy yn kaart bringe hokker foarnamwurden non-binêre minsken yn de Fryske taal brûke of harren noflik by fiele. Mei de Regenboogalliantie Fryslân en COC Friesland sille de resultaten evaluearre wurde. 

Linda de Haan nije Berneboeke-ambassadeur

Linda de Haan wurdt takom jier de nije Berneboeke-ambassadeur fan Fryslân. Mei yngong fan jannewaris 2026 sil De Haan trije jier lang de promoasje fan it Fryske berneboek in gesicht jaan. Dêrmei folget se de eardere Berneboeke-ambassadeurs Lida Dykstra en Tialda Hoogeveen op.

Linda de Haan: “Dit ambassadeurskip fielt as in fanselssprekkende stap en komt op in prachtich momint yn myn karriêre. Alles wat ik de ôfrûne jierren sammele haw oan ûnderfining kin ik no ynsette, útbouwe en weromjaan oan de bern. Behalve op skoallen hoopje ik ek lêswille te fersprieden op plakken dêr’t lêzen en selsfertrouwen net altyd fanselssprekkend binne, want lêswille is ek de springplanke nei libbenslok.”

Linda de Haan wurdt mei yngong fan jannewaris 2026 Berneboeke-ambassadeur . Foto Natalia Balanina

Oer Linda de Haan

Linda de Haan (Burgum, 1976) is yllustrator en berneboekemakker. Yn 2000 ferskynde yn fjouwer talen tagelyk har earste printeboek ‘Kening & Kening’, dat se tegearre mei Stern Nijland makke. De Haan yllustrearre ferskate Fryske en Nederlânsktalige berneboeken en fersoarge û.o. yllustraasjes foar Tomke-boekjes. Ferline jier ferskynde ‘Ik wol in bosk op ’e jierdei’, in berneboek wêrfan’t sawol it ferhaal as de yllustraasjes fan har hân binne. It boek waard selektearre foar de White Ravens fan de Internationale Jugendbibliothek München. De White Ravens binne oanbefellingen foar bysûndere boeken út de wrâld fan de ynternasjonale berne- en jeugdliteratuer.

Berneboeke-ambassadeur

Om ’e trije jier wurdt der in nije Berneboeke-ambassadeur beneamd, dy’t him of har ynset om lês- en boekewille te fersprieden. De Berneboeke-ambassadeur bringt dêrfoar berneboeken en Frysk lêzen en praten ûnder de oandacht fan it publyk en jout de promoasje fan it berneboek in werkenber gesicht.

De Berneboeke-ambassadeur is in projekt fan Boeken fan Fryslân. Sjoch op www.berneboekeambassadeur.frl foar mear ynformaasje oer it projekt, of om de Berneboeke-ambassadeur út te nûgjen foar in skoalbesite of in lêzing.

Fakatuere: Undersyksmeiwurker foar it Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen

Hasto ynteresse om by de Fryske Akademy en it Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen te wurkjen? Wurkje by ús betsjut wurkje yn in bysûndere, histoaryske omjouwing yn ‘e mande mei ynspirearjende kollega’s en partnerorganisaasjes. Wy binne in platte organisaasje dêr’t meiwurkers selsstannich mei entûsjasme en passy yn gearwurkje. Kollegiale gearwurking en romte foar inisjativen steane foarop.

Op dit stuit sykje wy foar ús Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen in Undersyksmeiwurker (22,8 oeren wyks / 0,6 fte of mear yn oerlis).

Wat silst dwaan? 

• Meiwurkje oan ûndersyk op it terrein fan meartaligens en taallearen (regionaal en ynternasjonaal); 

• Meiwurkje oan besteande aktiviteiten bygelyks foar de opbou fan in kennisbank op basis fan ûntwikkele produkten út projekten; 

• Yn gearwurking mei de projektmanager rinnende projekten koördinearje en stypje; 

• Yn tiimferbân kongressen en seminars organisearje; 

• Mei-skriuwe oan artikelen en items foar nijsbrieven. 

By dizze funksje leit de klam op ûnderwiisprojekten dy’t meast in ynternasjonale kontekst hawwe en it redigearjen fan Regionale Dossiers.

Wat biede wy?

De oanstelling is tydlik, foarearst foar in jier. Ôfhinklik fan oplieding en wurkûnderfining is it salaris by in folslein tsjinstferbân op syn meast €4,484,- smoarch yn ’e moanne (UFOprofyl ûndersyksmeiwurker nivo 3, skaal 8, cao Nederlandse Universiteiten), eksklusyf 8% fakânsjejild en 8,3% ein fan ‘t jier-útkearing. 

It wurkplak is op de Fryske Akademy te Ljouwert.

Mear ynformaasje

De folsleine fakatueretekst is hjir te lêzen yn it Frysk (pdf) of English (pdf).
Reagearje kin oant 17 novimber 2025!

Foarstelling De Gjalp op Noordelijk Filmfetsival

De Moanne, Ensafh en Frysk Dichterskollektyf RIXT nûgje elk fan herten út foar in foarstelling mei de earste risseltaten fan De Gjalp – in projekt dat de Fryske literatuer op nije plakken in stim jaan wol.

Dizze earste Gjalp ferbynt dichters en skriuwers mei film en biedt harren in poadium op it Noordelijk Film Festival (NFF). Nei in iepen oprop binne tsien makkers selektearre. Sy hawwe harren plannen útwurke en sille dy no meiinoar op it NoFF presintearje. Fan poëzyfilms mei byld út it Frysk Film & Audio Argyf (FFAA) oant eksperiminten op it snijflak fan tekst, lûd, byld en fisuële keunst.

Jimme binne fan herte wolkom op sneintemiddei 9 novimber op it NoFF yn Ljouwert. Dêr wurdt dizze earste Gjalp presintearre.

optredens/presintaasjes

Tamara Feddema, Remco Kuiper, Myrte Marije Veenbaas, Ruerd Smaling, Marije de Lange, Erik de Boer, Hein Jaap Hilarides, Jorrit de Klerk, Sina Keuning en Anne Fie Salverda.

mear ynformaasje & opjefte

Boekpresintaasje Janneke Spoelstra’s ‘Wêr bliuwe de froulju?’

Janneke Spoelstra ynterviewde tsien dichters oer harren poëzy en harren posysje yn de Fryske literatuer. Net tafallich binne it alle tsien froulju. Skriuwe froulju likefolle as manlju? Wurde se like maklik publisearre? Hawwe froulju tsjintwurdich like goede kânsen as manlju yn ’e Fryske literatuer? Datsoarte saken kamen oan ’e oarder yn de ynterviews.

Op woansdei 12 novimber fan 14:15 oere ôf wurdt Spoelstra’s boek ‘Wêr bliuwe de froulju? Ynterviewbondel oer de Fryske literatuer (1988-2023)‘ presintearre yn it (Leonardo) Oranje Hotel oan de Stasjonswei yn Ljouwert. It boek wurdt útjûn by Afûk.

Programma

  • 14:15 oere: Ynrin
  • 14:45 oere: Start programma
    • lepening troch Froukje Sijtsma
    • Lêzing Fleur Speet (collectief Fixdit), oer ‘vrouwelijke auteurs in de Nederlandstalige letteren en de disbalans in waardering’
    • Muzyk fan Immen
    • Janneke Spoelstra, oer it gearstallen fan de ynterviewbondel
    • Foardracht ynterviewde dichters
    • Utjouwer Ernst Bruinsma (Afûk), oer de utjefte
    • Oanbieding fan it boek oan Gabrielle Terpstra en foardracht fan Gabrielle Terpstra
  • 17:10 oere: Ofsluting en neisit

Oer Janneke Spoelstra

Janneke Spoelstra (Hijum 1962) is sûnt 2001 yn tsjinst by de Fryske Akademy, earst as korrektor fan it Wurdboek fan de Fryske taal/Woordenboek der Friese taal, dêrnei wie se as ûndersyksassistint behelle by oare (leksikografyske) projekten. Se die wilens de masterstúdzje Fryske taal en kultuer, spesjalisaasje Literêre kultuer (Ryksuniversiteit Grins 2012). Sûnt 2018 wie se as redakteur ferbûn oan it Online Nederlânsk-Frysk Wurdboek. No wurket se mei oan it ûnderhâld fan Frysker.nl. Yn 2023 publisearre se oer ‘Mooglike genderneutrale foarnamwurden yn it Frysk’.

Janneke Spoelstra is dêrneist skriuwer fan ’e Redaksje Literêre Rigen. Se wie ien fan ’e gearstallers fan ’e lhbty+-blomlêzing ‘Do draechst de leafde oan’ / Jij draagt de liefde aan (2021)’.

Yn it koart

Wat: Boekpresintaasje Janneke Spoelstra, ”Wêr bliuwe de froulju? Ynterviewbondel oer de Fryske literatuer (1988-2023)
Wêr: (Leonardo) Oranje Hotel, Stasjonswei 4, 8911 AG Ljouwert. De presintaasje rint parallel oan de tredde Conference on Frisian Humanities.
Tiid: Ynrin 14:15 oere, start programma 14:45 oere. 
Opjefte (ferplichte): Fia dit online formulier

DINGtiid-lêzing 2025: ‘Fitaal Frysk. Hoe kinst skoare mei taal yn ‘e sport?’

Hoe kinne de Fryske taal en sport inoar fersterkje? Oer dit tema organisearret DINGtiid syn jierlikse DINGtiid-lêzing op sneon 8 novimber 2025. Ferskillende sprekkers sille fertelle oer hoe’t sy de Fryske taal ynsette om harren sportdoelen te berikken. En oarsom: oer hoe’t sport in prachtich middel is om it Frysk te hearren en te sjen op it fjild of yn de sportkantine. Mar ek: hoe kinne je nije taalfeardichheden leare troch te bewegen?

Harkemase Boys

De DINGtiid-lêzing fynt plak yn de skybox fan de Harkemase Boys op De Harkema, dêr’t foarsitter Sippe Heeringa fan it haadbestjoer fertelle sil wêrom’t Harkemase Boys derfoar keazen hat om de Fryske taal te brûken yn harren kommunikaasje: op sporttenues, yn de kantine, mar ek by útwedstriden. Anne Jochum de Vries fan Sport Fryslân leit út wat it ynsetten fan de Fryske taal harren bringt as organisaasje. Marnix Heida, oprjochter van NL Training (oanbieder fan taal- en ynboargeringskursussen) beklammet it belang fan beweging om nije feardichheden oan te learen.

ôfbylding fan Freepik

Biltsktalige energizers
Hoe kinst mei beweging in nije taal leare? De Biltsktalige leefstylcoach Caroliene Lemstra lit mei energizers sjen hoe’t elkenien him de Biltske taal eigen meitsje kin! Kom dus foaral yn sportive klean!

Programma
Ynrin fan de lêzing is om 10.00 oere yn de skybox fan Harkemase Boys (De Bosk 20, De Harkema). It programma set om 10.30 oere útein. Wy slute om 12.30 oere ôf mei in (opsjonele) lunsj.

Opjaan
Jo kinne jo oant 1 novimber 2025 opjaan foar de DINGtiidlêzing (fol=fol).

Foar eltse skoalle Fryske berneboeken

Freed 17 oktober krigen learlingen fan SLS De Feart yn Jobbegea in lêskoffer mei Fryske berneboeken kado út hannen fan Hedwich Rinkes, wethâlder fan Kultuer fan de gemeente It Hearrenfean, en Tialda Hoogeveen, Berneboeke-ambassadeur fan Fryslân. It is de ôftraap fan in aksje wêryn’t alle basisskoallen fan de gemeente in fergeze lêskoffer oanbean krije.

oanbieding Lêskoffer Berneboeke-ambassadeur – It Hearrenfean. Foto: Jacob van Essen.

Njonken SLS De Feart krije ek 29 oare basisskoallen yn de gemeente in lêskoffer oanbean. De lêskoffers binne beskikber steld troch de gemeente It Hearrenfean,

Tialda Hoogeveen, Berneboeke-ambassadeur fan Fryslân, is optein: “It is sa wichtich dat bern harrensels weromfine kinne yn in boek, fia it ferhaal, mar ek just fia de taal. Dat kin allinnich as der in ryk oanbod fan moaie Fryske berneboeken is, sadat der in berneboek foar elkenien yn de skoalbyb stiet.” De Berneboeke-ambassadeur giet de kommende tiid by de skoallen yn de gemeente It Hearrenfean del om te fertellen oer hoe fijn en moai (foar)lêzen yn de memmetaal is en om workshops te jaan wêrby’t de wille yn taal en ferhaal foarop stiet.

“As gemeente fine wy it wichtich dat bern al op jonge leeftyd yn ’e kunde komme mei it Frysk. Yn 2022 hawwe wy dêrom in boekekiste útdield oan alle basisskoallen yn ús gemeente. No wolle wy opnij in kiste fol prachtige Fryske boeken kado jaan oan alle basisskoallen, en in lêstas oan it fuortset ûnderwiis.”

Wethâlder Hedwich Rinkes fan Kultuer

Frysk lêzen stimulearret de taalûntwikkeling

It Frysk is in weardefol ûnderdiel fan ús kultuer en identiteit, en in folweardige taal dy’t bydraacht oan de brede taalûntwikkeling. Undersyk lit sjen dat it goed behearskjen fan dyn memmetaal in sterke basis lêt foar it learen fan oare talen en it ûntwikkeljen fan taalgefoel yn ’t algemien. Mei dizze boeken stimulearje wy it brûken en belibjen fan de Fryske taal ûnder bern en jongerein.

In skat oan Fryske folksferhalen

Grutte audiokolleksje fan samler fan Fryske folksferhalen op 2 novimber online

Skriuwer en wittenskipper Ype Poortinga (1910-1985) sammele yn de jierren 1970 en 1980 in fracht oan Fryske folksferhalen. Mei syn Dafke gie er jierrenlang alle wiken by fertellers yn de provinsje del om ferhalen op bân op te nimmen. Foar dit ambisjeuze projekt krige er geregeld help fan ûndersiker Jurjen van der Kooi (1943-2018). Soest harren de Fryske bruorren Grimm neame kinne.

Sa’n twatûzen ferhalen binne yn sân mânske boeken ferskynd mei moaie titels as It fleanend skip, De held en de draek en It gouden skaakspul. Alle audio-opnames dy’t Poortinga makke fan de ferhalefertellers binne ek bewarre bleaun. Dy lizze by Tresoar. Se binne de ôfrûne tiid troch it Frysk Film & Audio Argyf (FFAA) digitalisearre en komme op 2 novimber online beskikber. Sa krije mear as hûndert Fryske fertellers fan folksferhalen harren stimmen werom.

De feestlike lansearring fan de audiokolleksje fan Poortinga fynt plak op snein 2 novimber yn Tresoar. Ta gelegenheid dêrfan organisearje Tresoar en it FFAA dan in ferhalemiddei. Fertellers fan no – Aggie Meijer, Alexander Moto, Tamara Feddema en Kees de Vries – litte priuwkes út de ferhalen fan Poortinga hearre. Arjan Sterken, religywittenskipper en leafhawwer fan de ferhalen fan Poortinga, fertelt oer syn ûndersyk nei ferteltradysjes. De presintaasje is yn hannen fan Willem de Vries (ek wol Willem Wâldpyk). Kom del en lit dy meinimme yn de wûndere wrâld fan de mearkes, grappige teltsjes en sêgen!

Fryslân is in lân fan ferhalefertellers. Fan generaasje op generaasje waarden ferhalen oer de natuer, duvels, dieren, spûken en tsjoenders winterdeis by it hurdfjoer dield. Benammen ‘op de heide’ wie in grutte rykdom oan ferhalen te finen. Stoere, sterke en spannende, mar ek oandwaanlike ferhalen as ferdivedearjend jûnspraat. Ferhalen mei titels dy’t nijsgjirrich meitsje: ‘de jongfeint dy’t syn siel fuortstjoerde’, ‘de frou út de reinwettersbak’, ‘de ierdmantsjes dy’t in kreas frommes sjen woenen’ en ‘wêrom’t de earrebarre op ien poat stiet’.

Oanmelde
De middei is fergees tagonklik. Wol freget Tresoar besikers om in kaartsje te reservearjen.
Oanmelde kin fia dizze link.

EBLT Presents: WALLS – Akinni Inuk

Op sneon 8 novimber, draait it Noordelijk Filmfestival, NFF, de Grienlânske dokumintêre WALLS – Akinni Inuk. De fertoaning op sneontemiddei wurdt presintearre troch it Europeesk Buro foar Lytse Talen (EBLT). Nenets-antropologe en – aktrise Roza Laptander (Pudana, Last of the Line) sil de film ynliede.

oer de film

De Grienlânske dokumintêre WALLS – Akinni Inuk fan Sofie Rørdam en Nina Paninnaq-Skydsbjerg is op meardere flakken in útsûnderlike reis. Wat begûn as in projekt dêr’t detinearden yn in finzenis yn Nuuk fideokamera’s krigen om har eigen libben fêst te lizzen, groeide út ta in oandwaanlik en wêzentlik ferhaal oer leafde, hoop, minsklike empaty en de striid om in twadde kâns.

Sintraal stiet Ruth Mikaelsen Jerimiassen, al tolve jier foar ûnbepaalde tiid fêst – finzen yn in juridysk nimmenslân tusken Grienlân en Denemarken. As Sofie Rørdam en Nina Paninnguaq-Skydsbjergen de finzenis besykje foar harren filmprojekt, reitsje Ruth en Nina befreone. Troch har yntime petearen ûntdekke se in dield traumatysk ferline en realisearje se har dat se inoar helpe kinne om te ûntsnappen oan de boeiens fan sawol de finzenis as it ferline. It resultaat is in krêftich portret dat de betsjutting fan frijheid op sawol yndividueel as maatskiplik nivo befreget en sûnder sensaasjesucht swiere tema’s as geweld, rjochtfeardigens en kolonialisme behannelet.

WALLS – Akinni Inuk gie dizze maitiid yn premjêre op it CPH: DOX-festival yn Kopenhagen, dêr’t it de NORDIC: DOX Award wûn, en wie dêrnei ûnder oare te sjen op festivals yn Toronto en Haugesund. De film waard nominearre foar de Nordic Council’s Film Prize en is de earste Grienlânske dokumintêre ea dy’t selektearre waard om it lân te fertsjintwurdigjen by de 98ste Academy Awards. WALLS – Akinni Inuk belibbet op it Noordelijk Film Festival de Nederlânske premjêre.

  • rezjy: Sofie Rørdam, Nina Paninnguaq Skydsbjerg
  • ûndertiteling: Ingelsk
  • taal: Grienlânsk
  • produksjelân: Grienlân
  • jiertal: 2025
  • filmdoer: 1 oere 25 min

mear ynformaasje

Friesenkongress yn Jever 2025

Op 17 en 18 oktober 2025 fiert de Ynterfryske Ried it hûndertjierrich jubileum fan it earste Fryske Kongres yn de moderne tiid. Dizze histoaryske gearkomste, dy’t yn 1925 ôffurdigen út West-, Noard- en East-Fryslân byinoar brocht, wurdt beskôge as in mylpeal yn de bopperegionale gearwurking tusken de Fryske regio’s.

Der is noch plak

Der is noch plak op it Frysk Kongres 2025 yn Jever: hûndert jier Frysk kongres. Mar wês fluch, want dat sil it kommende wykein heve.

Programma fan it Friesenkongress yn Jever 2025

Freed 17 oktober

  • 18:00
    • Ûntfangst fan de Ynterfryske Rie yn it Schloss yn Jever (Schlossplatz 644, Jever).
  • 18:30
    • Antje Sander fertelt oer it Schlossmuseum.
  • 19:00
    • Begroeting troch Jan Edo Albers (boargemaster fan Jever). / Begroeting troch de plakferfangende Landrätin (van de Landkreis Friesland) Marianne Kaiser-Fuchs. / Feestrede fan Thomas Steensen oer Hûndert jier Friezenkongressen, skiednis en balâns (yn it Dútsk).

Sneon 18 oktober

  • 10:00
    • Iepening yn it Theater am Dannhalm (Schulstraße 5a, 26441 Jever)
  • 10:10
    • Presintaasjes oer wittenskiplik wurk yn de trije Fryslannen:
    • Fryske Akademy (Han Nijdam) / Nordfriisk Instituut (Christoph Schmidt) / Ostfriesische Landschaft (Rico Mecklenburg) / Oldenburgische Landschaft (Franziska Meifort)
  • 11:30
    • Begroeting troch de Fryske deputearre Eke Folkerts. / Begroeting troch Falko Mohrs, minister fan wittenskip en kultuer yn Niedersachsen.
  • 12:00
    • Skoft.
  • 12:15
    • Lêzing fan Tessa Leppers: Sprachen unter der Lupe: Saterfriesisch und Niederdeutsch.
  • 13:00
    • Middeisiten.
  • 14:00
    • Utstapke nei Neustadtgödens (û.o. it museum Landrichterhaus,   oer de ferskate religieuze mienskippen yn dat plak).
  • 16:00
    • Ofskie mei kofje yn ‘e eardere fermoanje (Mennonitenkirche Neustadtgödens).

Oanmelde

Jo kinne jo oanmelde by:  arno.ulrichs@ewetel.net, of: sekretariaatfryskerie@gmail.com.

Kosten: 25 euro foar it hiele programma; 10 euro foar de freedsbesiters, 15 euro foar de sneonsbesiters). Oermeitsje oan Interfriesischer Rat, banknûmer (IBAN): DE81 2175 0000 0166 0541 30.

Tourist-Information: tillefoan 04461-939261, mail Tourist-Info@stadt-jever.de). Oernachtsjen is moglik yn de jeugdherberch: 04461-909202; https://www.jugendherberge.de/jugendherbergen/jever/.