Elke keunstner ken it: de wrakseling. Meastentiids sjochst inkeld it einresultaat – in kreatyf wurk dat presys is sa’t it wêze moat. Mar wat is dêroan foarôfgien? Hoefolle ferzjes binne der makke? Hoefolle jierdeis binne der skipt? Hoe faak is der roppen: “Wêrom moat ik yn ‘e goedichheid no sa nedich méitsje? Wêrom haw ik net genôch oan wurkjen, sliepen, iten en reality tv sjen?!”
Yn dit live-event dat we organisearje yn gearwurking mei Explore the North fertelle yllustratoaren en skriuwers oer harren wrakseling. Lústerje én sjoch nei de ferhalen fan Tjitske van Dijk, Lara Kool, Piter Banga, Hannes Schievink en Sanne Visser. Sarah van der Meer is moderator. De tagong is fergees!
Dizze jûn oer ‘it toanbyld fan wrakseling’ is it resultaat fan in spannende proazasimmer, dêr’t 15 nije talinten de kâns krigen om byld of tekst te publisearjen yn de Ljouwerter Krante en de Moanne.
plak & tiid
Wês der by op tiisdei 12 novimber om 20.00 oere yn de Stadskas by de Aldehou yn Ljouwert.
It hiele programma yn de Stadskas fan Explore the North fynst hjir.
It Frysk is mear as ien taal. It is in samling fan farianten dy’t wy in ‘talefamylje’ neame kinne. Mar hoe goed kenne we eins al dy famyljeleden? Mei dy fraach reizget presintatrise Tjits van der Wal – Boersma nei alle hoeken fan it Fryske taalgebiet.
Yn’e kunde komme mei de talefamylje
Yn Fier yn it rûn reizget Tjits troch hiel Fryslân en dêrbûten, op syk nei alle farianten fan de Fryske taal. Tink dêrby oan It Bilt, Skylge, West-Fryslân, Föhr en Sylt. Se siket sprekkers fan de taal en praat mei harren oer de skjintme en skaaimerken fan de taal, mar ek oer de steat fan de taal. Want hoefolle wurdt der eins noch mei de taal praat yn dy gebieten?
Alle farianten ta ien liet
Under de syktocht nei de farianten is Tjits dwaande mei it meitsjen fan in liet. Se hat in liet makke dy’t oerset wurdt yn de ferskate Fryske farianten. Yn de ôfleveringen siket se sprekkers fan de taal op en sjongt se mei harren de kûpletten fan it liet. Uteinlik komt hjir in hiel liet út, dêr’t ek in fideoclip fan makke wurdt, dy’t yn de lêste ôflevering te sjen is. Sa kinne alle famyljeleden meidwaan mei ien mienskiplik liet fan de Fryske taal.
De earste útstjoering fan Fier yn it rûn start op it Bilt. Tjits ûndersiket hoe’t it Biltsk ûntstien is en komt derachter dat it mear is as gewoan in mjuks fan twa talen. Dêrneist docht se as dielnimmer mei oan it Biltsk Diktee en besiket se har liet yn it Biltsk te sjongen.
Fier yn it rûn
De seis ôfleveringen fan Fier yn it rûn binne fan moandei 28 oktober ôf eltse moandei om 17.15 oere te sjen by Omrop Fryslân.
Marianne Veenstra stun in de finale van SUNS Europe, het Europese Songfestival veur Minderheidstaolen, met heur nummer “’t Is zo wisse (as een klontie zuut is)”. Allewal zie niet met de heufdpries hen hoes giet, hef zie het Nedersaksisch en Drenthe op de kaort zet. Het festival vun plaots in het Teatro Nuovo Giovanni da Udine en bracht mezikaanten samen die zingt in minderheidstaolen zoas Welsh, Baskisch, Faeröers en Furlan.
Dit jaor was het de zesde maol dat der een Drèentse inzending metdeed an SUNS Europe. Marianne kik tevreden weerum op heur dielname: “Het was een bijzondere ervaring om met zoveel muzikanten op het podium te staan en het Nedersaksisch op een groot Europees podium te laten horen.Het festival draait zeker niet alleen om winnen. Dit te mogen meemaken was al een overwinning op zich”.
SUNS Europe bödt jaorlks een podium an artiesten die in minderheidstaolen zingt. Het festival understreept het belang van culturiele diversiteit en fietert het behold van regionale taolen an deur dizze zichtbaar te maken veur een bried pebliek.
De vertegenwoordiging van Catalonië gung der vandeur met de jurypries: Remei de ca la Fresca
Al meer as 25 jaor is de combinatie van Drentse schrieverij & meziek en eten geliefd. In het neie seizoen kuj op acht zundagen naor Taal an Taofel in Dwingel en Noord-Slien.
Vrijwilligers van streektaolorganisatie het Huus van de Taol bint drok gangs met de veurbereidingen van het neie seizoen van Taal an Taofel. Op acht zundagen in de winter kunt bezukers naor streektaolschrievers luustern. En ok is der altied meziek en tussen de middag waarm eten.
Taal an Taofel is aal in dezölfde zaolen: Grand Café De Brink in Dwingel en Restaurant-Zalencentrum Wielens in Noord-Slien. Op zundag 20 oktober is de oftrap in Noord-Slien. Het publiek kan luustern naor poëzie en verhaolen in de streektaol van Hennie Stokker-Stadman en Johan Veenstra. De meziek komp van Geert Jan Brader. Op 27 oktober kuj naor Dwingel. Bezukers kunt dan genieten van poëzie en verhaolen in de streektaol van Ria Westerhuis en Egbert Meijers. De meziek komp van Dorothee Spijker.
In de middagpauze kan elkenien naor het warm buffet. Taal an Taofel begunt um 11.00 uur en stopt um 14.00 uur. De entree is € 22,00. En daor kriej dan koffie/thee en een waarme maoltied veur.
In Noord-Slien is Taal an Taofel op 20 oktober, 10 november, 16 febrewaori (2025) en 16 meert (2025). Risserveren kan tot de dunderdag daorveur via reina.zwiers [apestaartje] planet.nl.
In Dwingel is Taal an Taofel op 27 oktober, 24 november, 9 febrewari (2025) en 9 meert (2025). Risserveren kan ok hier tot de dunderdag daorveur via ans.klok [apestaartje] ziggo.nl of j.oosting01 [apestaartje] home.nl
Op tiisdei 1 oktober 2024 presintearje útjouwerij Rubinstein en útjouwerij Afûk yn it Fries Landbouw Museum in nij unyk twatalich Gouden Boekje: Sipke op de boerderij / Sipke op ’e buorkerij. It is it sânde dieltsje yn de twatalige rige Gouden Boekjes oer Sipke Pipermûs en syn pake.
Yn dit boekje helpe Sipke en syn pake boer Hûn op de buorkerij. Boer Hûn is siik! Gelokkich kinne Sipke en pake in dei op ’e buorkerij passe. Der wurdt in kealtsje berne, de kij moatte ferweide wurde, en de buorkerijwinkel moat fansels ek iepen! Underwylst leart Sipke fan alles oer it Fryske lânskip. En as it wurk achter de rêch is, kriget Sipke in hiel bysûnder kado.
Boekpresintaasje yn it Fries Landbouw Museum
De boekpresintaasje fynt plak op tiisdei 1 oktober om 12.30 oere yn it Fries Landbouw Museum, Felling 6 yn Ljouwert. Skriuwster Lida Dykstra sil, yn oanwêzichheid fan groep 3 fan de KBS Sint Radboud út Jirnsum, it earste eksimplaar oanbiede oan boer Jaring Brunia en syn frou Lotte, dy’t Lida holpen ha by de research foar dit boek.
Op freed 27 septimber sil Gabrielle Terpstra optrede op it festival TRANSPOESIE yn Brussel. It tema fan dit jier is “surrealisme”, om de berte fan dizze keunstfoarm, in iuw lyn, te fieren. In tema dat wol by Gabrielle past! It festival duorret fan 26 oant en mei 28 septimber en fynt plak op ferskate plakken yn Brussel. Har dielnimming wurdt mei mooglik makke troch It Skriuwersbûn, de Provinsje Fryslân en de Douwe Kalmastifting.
Ek is oeral yn de Brusselske Regio poëzij te besjen: op ruten, doarren en muorren, yn útstallingskassen, yn it iepenbier ferfier en by minsken thús yn wenkeamers. De tweintich dielnimmende dichters diele in koart gedicht, elk yn harren eigen taal en mei harren eigen ferhaal. De gedichten binne oerset yn it Nederlânsk en Frânsk. Dizze posters binne ferspraat yn de Brusselske Regio en bringe poëzij werom yn de iepenbiere romte. Se nûgje elkenien út om efkes stil te stean en te reflektearjen oer it hjir en no, en om fuort te dreamen yn in poëtyske wrâld dêr’t dreamen, realiteit en revolúsjonêr tinken troch elkoar rinne. Guon dichters wolle sjokkearje, oaren sykje it fantastyske, it ûnmooglike of it magyske. Alle gedichten binne ferskillende úteringsfoarmen fan ûneinige frijheid, yntinse langstme en de ôfwizing fan logika.
De dielnimmende dichters: Cosimo Suglia (Luxemburch), Csenger Kertai (Hongarije), Dr Adam Perchard (Kanaaleilannen (Jersey)), Ernestas Noreika (Litouwen), Esyllt Lewi (Wales), Gabriela Ruivo (Portugal), Gabrielle Terpstra (Fryslân), Gian Maria Annovi (Italië), Harkaitz Cano (Spanje – Baskelân), Haska Shyyan (Oekraïne), Jaan “Luulur” Malin & Rooluulend (Estlân), Jimi Lend (Eastenryk), Joost Oomen (Nederlân), Lupin Vivian (Kanaaleilannen (Guernsey)), Małgorzata Lebda (Poalen), Noemí Rodríguez & Toni Gibert (Andorra), Radu Vancu (Roemenië), Sara Búho (Spanje), Susannah Dickey (Noard-Ierlân), en Trygvi Danielsen (de Faeröer).
It programma fan Transpoesie 2024
Tongersdei 26/09
17:00 – 18:30: Citizens’ Garden: offisjele iepening fan it festival
19:00 – 21:00: Ambassade fan Luxemburch: Surrealism de Lux (resepsje mei flaubyt en drankjes)
Freed 27/09
12:00 – 14:00: Fleur en papier dorée – Goudblomke yn papier: debat & lêze, mei brochje op skoat
15:00 – 17:00: Keninklike gallery: the Poet & the Public – foardrachten
19:00 – 21:00: Italiaansk Kultureel Ynstitút: Cheer & Co (resepsje)
Sneon 28/09
12:00 – 14:00: Fleur en papier dorée – Goudblomke yn papier: debat & lêze, mei brochje op skoat
15:00 – 17:00: Keninklike gallery: the Poet & the Public – foardrachten
19:00 – 21:00: Liszt Ynstitút: A Maze Sing Words (resepsje)
Reservearje foar de Transpoesie-eveneminten kia fia dizze link.
Wat is Transpoesie?
Sûnt 2011 wurdt it jierliks poëzijfestival TRANSPOESIE organisearre troch EUNIC Brussel, in netwurk fan Europeeske nasjonale ynstituten foar kultuer en nasjonale organen dy’t belutsen binne by kulturele en besibbe aktiviteiten bûten harren nasjonale grinzen. TRANSPOESIE fiert meartaligens troch poëzij yn ferskate talen nei it hert fan Brussel te bringen. Dit festival, dat gearfalt mei de Europeeske Dei fan Talen en Taalferskaat op 26 septimber, bestiet út in rige eveneminten, sa as lêzingen, debatten en iepenbiere skriuwsesjes. Troch orizjinele gedichten yn harren memmetaal te toanen yn iepenbiere romten en online, wol TRANSPOESIE in platfoarm kreëarje foar ús grutte ferskaat oan talen yn Europa.
Festivalkurator is Philip Meersman, ekspert op it mêd fan eksperimintele poëzij, immersive publykûnderfining, PhD-ûndersiker oan AP University College en performancedichter dy’t wurket mei XR. Mear witte? Sjoch op de website fan Transpoesie: www.transpoesie.eu
Op tongersdeitejûn 26 septimber fiere it Europeesk Buro foar Lytse Talen (EBLT) en Mercator Europeesk Kennissintrum de Europeeske Dei fan de Talen, mei in paneldiskusje oer films yn regionale of minderheidstalen mei ferskate filmmakkers út Noard-Nederlân: Johanneke Dijkstra, Rob Camies, Steven de Jong en Ingeborg Nienhuis.
En… AKSJE! films yn regionale of minderheidstalen
It EBLT freget al jierrenlang oandacht foar de stipe fan filmproduksjes yn minderheidstalen. Lokkich wurde der rûnom yn Europa mear films yn minderheidstalen makke, op hieltyd better nivo. Mar wat binne de erfaringen en produksjes fan filmmakkers yn ús lân? Wêr binne filmmakkers en –produsinten mei dwaande, hokfoar útdagings komme sy tsjin en wêr fine sy de nedige stipe?
Op de Europeeske Dei fan de Talen is der in paneldiskusje mei filmmakkers Johanneke Dijkstra (û.o. Fryske film ‘Kriich’), Rob Camies (û.o Drintske film ‘Grenzeloos Verraad’), Steven de Jong (û.o. Fryske films ‘Grutte Pier’, ‘De Fûke’) en Ingeborg Nienhuis (Grinzer film ‘Schoem’). Sjoernalist Onno Falkena en EBLT-foarsitter Gerard de Jong liede de jûn. Der sille ek filmfragminten te sjen wêze. Nei ôfrin is der in hapke en in drankje.
Europeeske Dei fan de Talen
De Europeeske Dei fan de Talen is in inisjatyf fan de Ried fan Europa en wurdt sûnt 2001 fierd. Yn Europa binne der mear as 200 talen. By de Ried fan Europa binne 82 regionale of minderheidstalen erkend fan mei-inoar 207 taalmienskippen. Yn Nederlân binne dat it Frysk, Jiddysk, Limboarchsk, Nedersaksysk, Papiamintsk en de talen fan de Roma en Sinti.
EBLT en Mercator Europeesk Kennissintrum
De jûn wurdt organisearre troch it Europeesk Buro foar Lytse Talen (EBLT) en Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen (ûnderdiel fan de Fryske Akademy). It EBLT is in koepelorgaan dat him ynset foar de promoasje en beskerming fan minderheidstalen yn Nederlân. By it EBLT binne mear as tweintich organisaasjes oansletten dy ‘t harren ynsette foar de posysje fan it Frysk, Nedersaksysk, it Biltsk of it Papiamentu. Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen ûndersiket meartalich ûnderwiis en taallearen yn Europa.
Wês wolkom
Op tongersdeitejûn 26 septimber, om 19:30 oere begjint it evenemint, dat fergees tagonklik is. De jûn wurdt holden by de Stellingwarver Schrieversronte, Willinge Prinsstraote 20, Berkoop/Oldeberkoop.
Komme jo ek? Lit it dan even witte y.f.m hapkes en drankjes, troch in e-mail te stjoere nei it EBLT.
De Fryske Akademy yn Ljouwert hat op de jierlikse Akademydei twa nije leden beneamd: skriuwer en dichter Eppie Dam en tolk-oersetter Ammerins Moss-de Boer. De leden binne beneamd op grûn fan harren bysûndere bydrage op it mêd fan de wittenskip of de maatskippij oangeande de Fryske taal en kultuer. De Fryske Akademy Skripsjepriis 2022-2024 is takend oan Sannah Debreczeni.
Eppie Dam
Ut de laudaasje troch ds. Liuwe Westra:
“Eppie Dam hat foar, tidens en nei syn wurksum libben as skoalmaster, earst op Urk, doe yn Balk, ûnbidich bydroegen ta de Fryske literatuer. Hy publisearre in stik as 20 dichtbondels en ien dêrfan waard yn 2017 bekroane mei de Gysbert Japicx-priis, Fallend ljocht. Njonken dy dichtbondels skreau Dam ek in tal berneboeken, yn ’e selde oarder fan grutte. En dan binne der noch tsientallen lieten, oratoaria, liturgyen en kantates dêr’t Eppie Dam de tekst foar levere hat en dy’t minsken it gefoel jûn hawwe, dat dêryn har djipste libbensoertsjûging oansprekkend ferwurde is. Minsken teksten oanrikke dy’t har reitsje foarby libben en dea – in gruttere bekroaning is der net.”
Ammerins Moss-de Boer
Ut de laudaasje troch ds. Liuwe Westra:
“Ammerins Moss-de Boer is net allinnich beëdige tolk-oersetter fan it Ingelsk nei it Nederlânsk, mar sûnt 2021 ek fan it Ingelsk nei it Frysk en oarsom. Se is ien fan ’e driuwende krêften efter de beweging om in bettere regeling te krijen foar de Fryske tolken by de rjochtbank. As sekretaris fan It Skriuwersbûn fertsjintwurdiget Ammerins Moss ek de kollektive stim fan alle Frysktaligen: de stim fan ’e literatuer. (…) Hja is ien, dy’t de Fryske minske de kâns jout om him- of harsels hearre te litten mei it eigen lûd, just op mominten dat it derop oankomt, en hja stimulearret de Fryske mienskip om mei in eigen lûd mei te dwaan yn ’e wrâld.”
Fryske Akademy Skripsjepriis 2022-2024takend oan Sannah Debreczeni
De Fryske Akademy Skripsjepriis 2022-2024 is takend oan Sannah Debreczeni. Debreczeni hat har masterskripsje,Exploring the Link Between Attitudes and Intelligibility in the Frisian Context: Introducing the Theory of Planned Behaviour, foltôge foar de oplieding Research Master Language & Cognition oan de Ryksuniversiteit Grins op 28 juny 2022. De priis bestiet út in oarkonde en in bedrach fan €1000,-.
In earfolle fermelding is takend oan Herman van Vliet. Van Vliet hat syn masterskripsje, De eetcultuur aan het Friese stadhouderlijke hof in de eerste helft van de 18e eeuw, foltôge foar de oplieding MA Geschiedenis Vandaag oan de Ryksuniversiteit Grins op 26 novimber 2022.
Oer de Fryske Akademy
De Fryske Akademy docht, dielt en fasilitearret al 85 jier it wittenskiplik ûndersyk nei de Fryske kasus yn ynternasjonaal en multydissiplinêr perspektyf. De fokus leit dêrby op taal en meartaligens, skiednis en erfgoed, de minske en syn omjouwing en de ûntwikkeling fan digitale ynfrastruktueren, it leafst yn dwersferbân en yn komparatyf perspektyf.
Yn de Eastenrykske Nasjonale Biblioteek yn Wenen binne twa bysûndere Aldfryske fragminten oantroffen. It giet ûnder oare om siden fan in oant no ta ûnbekende ferzje fan de Aldfryske Wilkarren fan de Fiif Dielen, dy’t taalkundich datearre wurde kinne yn de iere 14e iuw. De fynst is bekend makke troch de Eastenrykske prof. dr. Robert Nedoma yn it foaroprinnende wittenskiplik tydskrift DIE SPRACHE. Seitskrift für Sprachwissenschaft.
De hânskriftfragminten makken lange tiid diel út fan de priveekolleksje fan Josef Bick (1880 -1952), earder direkteur fan de Österreichischen Nationalbibliothek, dy’t de stikken by syn stúdzje yn Praag krige. Pas yn 2022 waard de kolleksje ferwurven troch de nasjonale biblioteek yn Wenen en beskikber steld foar ûndersyk. Wêr’t de Aldfryske teksten oarspronklik skreaun binne, is (noch) net bekend, mar se binne yn alle gefallen ôfkomstich út de provinsje Fryslân.
Ynhâld
De hânskrift dy’t fûn is, befetsje neist Latynske teksten twa Aldfryske tekstfragminten. It earste fragmint befettet teksten dy’t besibbe binne oan de fyftjinde-iuwske Jurisprudentia Frisica-tradysje, dy’t op it stuit ûndersocht wurdt troch in team fan wittenskippers by de Fryske Akademy (prof. mr. Jan Hallebeek, prof. mr. dr. Hylkje de Jong, dr. Han Nijdam, dr. Oebele Vries en dr. Marvin Wiegand).
It twadde fragmint is in part fan de Aldfryske Wilkarren fan de Fiif Dielen. De taal fan dy tekst heart ta de âldere taallagen fan it Westerlauwerske Aldfrysk dy’t wy ta ús foldwaan hawwe, nammentlik út de iere 14e iuw.
Bysûnder
“It is hiel bysûnder,” seit dr. Han Nijdam, projektlieder fan de ûndersyksgroep Aldfrysk fan de Fryske Akademy. “Der is net folle Aldfrysk oerlevere, dus sa’n substansjeel fragmint fan de Wilkarren fan de Fiif Dielen is in serieuze útwreiding fan ús kennis. It is argaysk Westerlauwersk Aldfrysk, en boppedat fine wy hjir leard rjocht en klassyk ynhiemsk rjocht yn ien hânskrift.”
Oer de ûndersyksgroep Aldfrysk
It ûndersyk nei it Aldfrysk (sa. 1050 o/m sa. 1550) is ien fan de flagships fan de Fryske Akademy. Der wurdt al jierrenlang ûndersyk dien nei de Aldfryske taal en it Aldfryske rjocht. Dat hat laat ta gâns publikaasjes en databanken, wêrfan de meast resinte in edysje en oersetting is fan it âldste boek yn it Frysk: Freeska Landriucht. Yn 2024 is it projekt ‘De Wortels van het Westerlauwerse Oudfries’ útein set yn gearwurking mei de universiteit fan Amsterdam (prof. dr. Arjen Versloot). It behelst in ynterdissiplinêr ûndersyk nei de âldste talige en tekstuele lagen fan dit korpus en sil ta talrike (digitale) publikaasjes liede.
Oer de Fryske Akademy
De Fryske Akademy docht, dielt en fasilitearret al 85 jier it wittenskiplik ûndersyk nei de Fryske kasus yn ynternasjonaal en multydissiplinêr perspektyf. De fokus leit dêrby op taal en meartaligens, skiednis en erfgoed, de minske en syn omjouwing en de ûntwikkeling fan digitale ynfrastruktueren, it leafst yn dwersferbân en yn komparatyf perspektyf.
Op 9 septimber sette de Lês-mar-foar-wiken útein. Oant en mei 27 septimber is der yn de hiele provinsje ekstra omtinken foar it foarlêzen yn it Frysk. Dêrom komme der by de Afûk krekt dizze wike twa nagelnije Fryske foarlêsboeken út: Boer Boaris en Joazefine yn ’e rein. Beide boeken binne fan hjoed ôf te keap.
De printeboeken kinne moai foarlêzen wurde fan 9 oant en mei 27 septimber (en dêrnei fansels ek noch), want se slute goed oan by it tema ‘eigenwiis’ fan de Lês-mar-foar-wiken. Joazefine en Boer Boaris binne beide lekker eigenwiis! Foarlêzen is net allinne gesellich, mar ek hiel belangryk foar de taalûntwikkeling fan jonge bern, en al hielendal foar de ûntwikkeling fan in minderheidstaal lykas it Frysk.
De twa nije foarlêsboeken slute moai oan by it tema ‘eigenwiis’ fan de Lês-mar-foar-wiken
Boer Boris – no ek yn it Frysk!
‘Boer Boris’ is in populêre Nederlânske printeboekesearje fan Ted van Lieshout en Philip Hopman. Der binne al ferskate dielen oer dat oandwaanlike boerke ferskynd en de searje is ek meardere kearen yn ’e prizen fallen. De Fryske oersetting is makke troch Eppie Dam. De pakesizzer fan dichter en (berneboeke)skriuwer Eppie Dam is nammentlik gek op Boer Boris en Dam woe dan ek graach de oersetting fersoargje. Ein oktober ferskynt ek noch in twadde diel fan Boer Boris yn it Frysk: ‘Boer Boaris en de sniepop’.
Boer Boaris hat in buorkerij en dêr hearre in hiel soad dingen en bisten bij. Sjoch, lês en tel mar mei!
Joazefine yn ’e rein – it fjirde Joazefine-boek
Ek it twadde printeboek dat yn dizze Lês-mar-foar-wiken ferskynt, spilet him op ’e buorkerij ôf: Joazefine yn ’e rein. De ko Joazefine wurdt sa stadichoan al in bekende ferskining yn Fryslân, want dit is al it fjirde diel dat yn it Frysk útkomt.
Joazefine hie krekt sa’n sin oan de speurtocht. Mar no reint it dat it spielt en sy en har freonen sitte har binnen te ferfelen. Of toch net? Net mei Joazefine! Dy kriget in geweldich idee en sa begjint in spannende speurtocht troch it hûs. En bûten is it ek sa slim noch net. Troch de plassen stampe is leuk! Dweiltrochwiet steane se by de postboade foar de doar. Mar oft dy de hiele wiete bisteboel deryn lit?