Nederland is een erkende taal rijker geworden. Op 1 juli is het Papiaments erkend in Europees Nederland onder deel II van het Europees Handvest voor Regionale talen of Minderheidstalen. Het Papiamentu op Bonaire was in januari al erkend onder deel III, waar het Fries ook onder erkend is. Onder deel II zijn het Nedersaksisch, Limburgs, Jiddisch en de talen van Sinti en Roma tevens erkend.
Nederlân is in erkende taal riker wurden. Op 1 july is it Papiamintsk erkend yn Europeesk Nederlân ûnder diel II fan it Europeesk Hânfêst foar Regionale talen of Minderheidstalen. It Papiamentu op Bonêre wie yn jannewaris al erkend ûnder diel III, dêr ‘t it Frysk ek ûnder erkend is. Under diel II binne ek it Nedersaksysk, Limboarchsk, Jiddysk en de talen fan Sinti en Roma erkend.
Het spreken van Papiaments is voor de sprekers van de taal van groot belang voor het uitdrukken van hun identiteit en cultuur. Daarom is het belangrijk om het Papiaments te beschermen voor huidige en toekomstige generaties sprekers.
Rijksoverheid
Pad naar erkenning
De inzet van Stichting SPLIKA en Fundashon Akademia Papiamentu in het bijzonder leidde in 2021 tot de Bestuursafspraak Papiaments op Bonaire, Akuerdo intergubernamentalpa idioma papiamentu. Een van de doelen van deze bestuursafspraak was de erkenning onder het Europees Handvest, zowel op Bonaire als in Europees Nederland.
De ynset fan Stichting SPLIKA en Fundashon Akademia Papiamentu yn it bysûnder late yn 2021 ta de Bestjoersôfspraak Papiamentu op Bonêre, Akuerdo yntergubernamentalpa idioma papiamentu. Ien fan de doelen fan dy bestjoersôfspraak wie de erkenning ûnder it Europeesk Hânfêst, sawol op Bonêre as yn Europeesk Nederlân.
Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden
Het Europees Handvest is een verdrag van de Raad van Europa waarmee landen de rijkdom van regionale talen of minderheidstalen erkennen en het gebruik van de talen beschermen en bevorderen. Talen kunnen erkend worden onder deel II of deel II en III van het Europees Handvest.
It Europeesk Hânfêst is in ferdrach fan de Ried fan Europa dêr ’t lannen de rykdom fan regionale talen of minderheidstalen mei erkenne en it brûken fan de talen beskermje en befoarderje. Talen kinne erkend wurde ûnder diel II of diel II en III fan it Europeesk Hânfêst.
Onder deel II onderschrijven landen algemene doelstellingen, zoals “de erkenning van [de talen] als uiting van culturele rijkdom” of “de vergemakkelijking en/of aanmoediging van het gebruik van [de talen], in gesproken en geschreven vorm, in het openbare en het particuliere leven.”
Under diel II ûnderskriuwe lannen algemiene doelstellings, lykas “de erkenning fan [de talen] as utering fan kulturele rykdom” of “it makliker meitsjen en / of oanmoedigjen fan it brûken fan [de talen], yn sprutsen en skreaune foarm, yn it iepenbiere en it partikuliere libben.”
Onder deel III worden minstens 35 concrete maatregelen erkend over het gebruik van een taal in bijvoorbeeld onderwijs, rechtsverkeer, bestuurlijk verkeer, media en de culturele sector.
Under diel III wurde op syn minst 35 konkrete maatregels erkend oer it brûken fan in taal yn bygelyks ûnderwiis, rjochtsferkear, bestjoerlik ferkear, media en de kulturele sektor.
“Papiaments wordt op Bonaire door velen beschouwd als een levend monument voor culturele identiteit en de duurzaamheid van overlevenden die uit dat donkere hoofdstuk in onze menselijke geschiedenis zijn geboren. Vanzelfsprekend is Papiaments voor degenen die op de eilanden zijn geboren of er vandaan komen een onmiskenbaar erfgoed, een fundament van de cultuur, maar bovenal een zeer geliefde taal onder de moedertaalsprekers en de diaspora. Laten we niet vergeten dat elke taal, hoe klein ook, een hoeksteen is van ons gedeelde menselijke erfgoed. Door bedreigde talen te beschermen en te vieren, bevestigen we onze toewijding aan een Europa dat diversiteit waardeert, culturele verschillen respecteert en de talloze stemmen koestert die bijdragen aan het verhaal ervan.”
Taheakjen Papiamentu op Bonêre oan it Europeesk Hânfêst foar regionale en minderheidstalen is in histoaryske stap
It Europeesk Buro foar Lytse Talen (EBLT) is der wiis mei dat minister Hanke Bruins Slot fan Bûtenlânske Saken it Papiamentu op Bonêre oanmeld hat by de Ried fan Europa yn Straatsburch as beskerme taal neffens haadstik III fan it Europeesk Hânfêst foar regionale en minderheidstalen. It is foar it earst sûnt 1997 dat Nederlân in ‘nije’ taal oan it ferdrach taheakke hat. It Papiamentu en it Frysk binne no tegearre de iennichste minderheidstalen fan Nederlân mei beskerming ûnder haadstik III. De oare erkende talen ̶ it Nedersaksysk, Limboarchsk, Jiddysk en de talen fan Sinti en Roma ̶ hawwe in ‘lichtere’ beskerming neffens haadstik II, sûnder ferplichtings foar bygelyks it brûken fan de talen by oerheid of de rjochtbank .
Paad nei erkenning
It ynskriuwen fan it Papiamentu yn it ferdrach lit sjen dat it Europeesk Hânfêst gjin statysk dokumint is, mar in dokumint dat je feroarje en oanpasse kinne oan de 21ste iuw en ek oan it ferlet fan de sprekkers fan de minderheidstalen. It EBLT is sûnt 2014 aktyf belutsen by de striid fan de Papiamentu-sprekkers op Bonêre en yn Nederlân foar in bettere beskerming fan harren taal. Papiamentu-organisaasje SPLIKA is sûnt 2014 in warber en wurdearre lid fan it EBLT en ek de Fundashon Akademia Papiamentu fan Bonêre brocht troch de jierren hinne ferskate wurkbesites oan Fryslân om harren fierder te ferdjipjen yn de mooglikheden en de wurking fan it Hânfêst.
It Hânfêst kaam foar Bonêre yn byld doe’t it eilân yn 2010 in Nederlânske gemeente (‘openbaar lichaam’) waard. It troch Nederlân ûndertekene en ratifisearre Hânfêst waard neffens de Ried fan Europa dêrtroch ek fan tapassing op de trije BES-eilannen. Nederlân hat no foar it Papiamintsk kêsten ratifisearre op it mêd fan ûnderwiis, rjochtsferkear, iepenbier bestjoer en iepenbiere tsjinsten, media, kulturele aktiviteiten en ekonomysk en sosjaal libben.
Maatregels
Troch de ûndertekening fan it Hânfest wurdt Den Haach no, mei de selsstannige lannen Aruba en Curaçao, ferantwurdlik foar de beskerming en befoardering fan it Papiamintsk. De ratifikaasje betsjut dat de situaasje fan it Papiamintsk om de fiif jier hifke wurdt troch in ûnôfhinklike kommisje fan saakkundigen en dat organisaasjes fan Papiamentu-sprekkers harren fyzje en winsken ynbringe kinne by de Ried fan Europa.
Nederlân sil no ûnder oare maatregels nimme moatte om it Papiamintsk mear romte te jaan yn it ûnderwiis. It tal lesoeren yn it primêr ûnderwiis yn it Papiamintsk is op oantrunen fan it ministearje fan O.C. en W. werombrocht sûnt Bonêre in iepenbier lichaam fan Nederlân is. Troch it ûndertekenjen fan it Hânfêst ûntstiet der in nije situaasje. Nederlân is no ferplichte primêr ûnderwiis yn it Papiamintsk te bieden. Dat betsjut dat dêr ek learmiddels, meiwurkers en jild foar útlutsen wurde moat.
Fan inoar leare
Mei it Papiamintsk as twadde taal ûnder haadstik III lizze der ek mooglikheden foar Fryslân en Bonêre om op te arbeidzjen en om fan inoar te learen. Guon saken binne yn Fryslân better regele, lykas it beropstoaniel yn eigen taal, mar Fryslân kin wer fan Bonêre leare wêr’t it giet om it plak fan de minderheidstaal op de rjochtbank. Papiamentu-sprekkers hawwe it rjocht om prosedueres folslein yn eigen taal te fieren, wylst Friezen al bliid wêze meie as it harren slagget om de eigen taal prate te kinnen.
Wurkje mei it Europeeske Hânfêst foar regionale talen en minderheidstalen is in saak fan de lange azem, mar kin ek tige weardefol wêze. Hieltiid kritysker rapportaazjes fan de Ried fan Europa hawwe der mei ta laat dat de KNAW okkerdeis advisearre om sa gau mooglik wer in selsstannige universitêre stúdzjerjochting Frysk te begjinnen. It Hânfêst bewekket in ûndergrins en wol tagelikertiid minderheden en de Ryksoerheid stimulearje om yn oparbeidzjen de minderheidstalen te ûntwikkeljen en te befoarderjen.
Lokwinsk
It EBLT wol SPLIKA, de Fundashon Akademia Papiamentu en de Papiamentu-taalmienskip fan herte lokwinskje en ek sukses winskje by de realisaasje fan alle ôfspraken út it Hânfêst. It lidmaatskip fan SPLIKA en de noflike kontakten mei Bonêre hawwe it wurk fan it EBLT in ekstra diminsje jûn. It EBLT sjocht út nei it ferdjipjen fan de gearwurking yn dizze fase en seit dêrom jitris pabien!
Het EBLT feliciteert SPLIKA en de Fundashon Akademia Papiamentu met erkenning Papiamentu
toevoeging Papiamentu op Bonaire aan het Europees Handvest voor regionale en minderheidstalen is een historische stap
Het Europeesk Buro foar Lytse Talen (EBLT) is er blij mee dat minister Hanke Bruins Slot van Buitenlandse Zaken het Papiamentu op Bonaire heeft aangemeld bij de Raad van Europa. Het is voor het eerst sinds 1997 dat Nederland een ‘nieuwe’ taal aan het verdrag heeft toegevoegd. Het Papiamentu en het Fries zijn nu samen de enige minderheidstalen van Nederland met bescherming onder hoofdstuk III. De andere erkende talen ̶ het Nedersaksisch, Limburgs, Jiddisch en de talen van Sinti en Roma ̶ hebben een `lichtere’ bescherming volgens hoofdstuk II, zonder verplichtingen voor bijvoorbeeld het gebruik van de talen bij overheid of de rechtbank.
Weg naar erkenning
Het inschrijven van het Papiamentu in het verdrag laat zien dat het Europees Handvest geen statisch document is, maar een document dat je kunt veranderen en aanpassen aan de 21ste eeuw en ook aan de behoeften van de sprekers van de minderheidstalen. Het EBLT is sinds 2014 actief betrokken bij de strijd van Papiamentu-sprekers op Bonaire en in Nederland voor een betere bescherming van hun taal. Papiamentu-organisatie SPLIKA is sinds 2014 een actief en gewaardeerd lid van het EBLT en ook de Fundashon Akademia Papiamentu van Bonaire gebracht door de jaren heen verschillende werkbezoeken aan Fryslân om zich verder te verdiepen in de mogelijkheden en de werking van het Handvest.
Het Handvest kwam voor Bonaire in beeld toen het eiland in 2010 een Nederlandse gemeente (`openbaar lichaam’) werd. Het door Nederland ondertekende en geratificeerde Handvest werd volgens de Raad van Europa hierdoor ook van toepassing op de drie BES-eilanden. Nederland heeft nu voor het Papiaments artikelen geratificeerd op het gebied van onderwijs, rechtsverkeer, openbaar bestuur en openbare diensten, media, culturele activiteiten en economisch en sociaal leven.
Maatregelen
Door de ondertekening van het Handvest wordt Den Haag nu, met de zelfstandige landen Aruba en Curaçao, verantwoordelijk voor de bescherming en bevordering van het Papiaments. De ratificatie betekent dat de situatie van het Papiaments elke vijf jaar wordt getoetst door een onafhankelijke commissie fan experts en dat organisaties van Papiamentu-sprekers hun visie en wensen in kunnen brengen bij de Raad van Europa.
Nederland zal nu onder andere maatregelen moeten nemen om het Papiaments meer ruimte te geven in het onderwijs. Het aantal lesuren in het primair onderwijs in het Papiaments is op aandringen van het ministerie van O.C. en W. teruggebracht sinds Bonaire een openbaar lichaam van Nederland is. Door het ondertekenen van het Handvest ontstaat er een nieuwe situatie. Nederland is nu verplicht primair onderwijs in het Papiaments te bieden. Dat betekent dat daar ook leermiddelen, medewerkers en geld voor moet worden uitgetrokken.
Van elkaar leren
Met het Papiaments als tweede taal onder hoofdstuk III liggen er ook mogelijkheden voor Fryslân en Bonaire om samen te werken en van elkaar te leren. Sommige zaken zijn in Fryslân beter geregeld, zoals het beroepstoneel in eigen taal, maar Fryslân kan weer van Bonaire leren als het gaat om de plek van de minderheidstaal op de rechtbank. Papiamentu-sprekers hebben het recht om procedures volledig in eigen taal te voeren, terwijl Friezen al blij mogen zijn als het hen lukt om de eigen taal te kunnen spreken.
Werken met het Europese Handvest voor regionale talen en minderheidstalen is een zaak van de lange adem, maar kan ook erg waardevol zijn. Steeds kritischere rapportages van de Raad van Europa hebben er mede toe geleid dat de KNAW onlangs adviseerde om zo snel mogelijk weer een zelfstandige universitaire studierichting Fries te beginnen. Het Handvest waakt over een ondergrens en wil tegelijkertijd minderheden en de Rijksoverheid stimuleren om in samenwerking de minderheidstalen te ontwikkelen en te bevorderen.
Felicitaties
Het EBLT wil SPLIKA , de Fundashon Akademia Papiamentu en de Papiamentu-taalgemeenschap van harte feliciteren en ook succes wensen bij de realisatie van alle afspraken uit het Handvest. Het lidmaatschap van SPLIKA en de aangename contacten met Bonaire hebben het werk van het EBLT een extra dimensie gegeven. Het EBLT kijkt uit naar het verdiepen van de samenwerking in deze fase en zegt daarom nogmaals pabien!
Relato di prensa skirbí pa Elsmarie Beukenboom – presidente di Fundashion Akademia Papiamentu
Despues di diessinku aña ku Boneiru a pidi gobièrnu hulandes pa pone papiamentu di Boneiru aplikabel den e Karta Oropeo di idioma regional òf idioma di minoria, dia 22 di yanüari 2024 por fin a kumpli ku e petishon ei.
Ku un moshon di 22 di desèmber 2009 Konseho Insular di Boneiru ta pidi gobièrnu hulandes pa pone papiamentu di Boneiru aplikabel den e Karta Oropeo di idioma regional òf idioma di minoria.
Despues di diessinku aña di negosashon intensivo hibá pa Fudashon Akademia Papiamentu i SPLIKA di Hulanda a logra ku awor, meskos ku fris di Hulanda, papiamentu tambe ta den Karta Europeo di idioma regional òf idioma di minoria riba lista di Konseho di Oropa.
For di awor Den Haag ta koresponsabel pa protekshon i promoshon di papiamentu i e tambe por traha maneho pa nos idioma.
Kada sinku aña, gobernashon hulandes tin ku informá Konseho di Oropa kiko nan a hasi pa promové i protehá papiamentu. NGOnan lokal tambe por tene ekspertonan di Konseho di Oropa na altura kon segun nan e proseso ta baiendo.
A kompremeté ku diferente punto tin i kada un tin su karga.
Por ehèmpel edukashon. Hulanda ta kompremeté di hasi posibel pa ofresé edukashon primario na papiamentu.
Hulanda ta komprometé ku lo pone rekurso finansiero disponibel pa personal i material edukativo.
Tambe e Karta ta garantisá ku lo bin edukashon tokante historia i kultura di Boneiru na nos skolnan primario.
Hulanda a firma ku e lo garantisá ku den korte wes, riba petishon di un di e partidonan, lo hiba e huisio na papiamentu.
Tambe Hulanda lo oponé aktivamente kontra práktikanan unda ta deskurashá uso di papiamentu den gremio sosial i ekonómiko.
Ku rekonesementu di papiamentu bou di Parti III di Karta Oropeo di idioma regional òf idioma di minoria a keda demostrá ku trabou duru i konsistente i trahando huntu ku gobièrnu di Boneiru i su ámtenarnan riba un meta komún ta duna fruta.
Direktiva di Fundashon Akademia Papiamentu ta felisitá pueblo di Boneiru ku e logro akí. Danki na SPLIKA di Hulanda pa nan apoyo durante tur e añanan i tambe na Europeesk Büro voor Lytse Talen pa a sostené nos.
Papiamentu beschermd als minderheidstaal
Persbericht geschreven door Elsmarie Beukenboom – voorzitter van Fundashion Akademia Papiamentu
In een Motie van 22 december 2009 riep de Eilandsraad van Bonaire de Nederlandse regering op om het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden voor het Papiaments op Bonaire toepasselijk te verklaren. We zijn nu 15 jaar verder.
Na een intensief onderhandelen hebben Akademia Papiamentu en SPLIKA dit doel weten te verwezenlijken. Op 22 januari 2024 is bij het Secretariaat-Generaal van de Raad van Europa een brief van de Nederlandse Minister van Buitenlandse Zaken binnen gekomen waarin het Koninkrijk der Nederlanden verklaart het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden van toepassing te maken voor het Papiamentu op Bonaire.
Door de ondertekening van het Handvest wordt ‘Den Haag’ mede verantwoordelijk voor de bescherming en bevordering van het Papiaments. Elke vijf jaar zal de Nederlandse regering verantwoording moeten afleggen aan de Raad van Europa over de effectiviteit van de maatregelen om de taal te bevorderen en beschermen. De lokale NGO’s kunnen bij de experts van de Raad van Europa ook hun visie op de voortgang van dit proces neerleggen.
Nederland zal nu maatregelen moeten nemen die in het mogelijk maken om primair onderwijs te bieden in het Papiaments. Het Handvest maakt ook duidelijk dat dit geen vrijblijvende opgave is. Wanneer een staat zich ertoe verbindt te garanderen dat een regionale taal of taal van een minderheid wordt onderwezen, moet zij ervoor zorgen dat de noodzakelijke middelen beschikbaar zijn in termen van financiën, personeel en onderwijsmiddelen (zo stelt het explainatory report). Ook zal er vanuit Den Haag beleid moeten komen om onderwijs in de geschiedenis en cultuur van Bonaire te waarborgen.
In strafrechtelijke, civiele en administratieve procedures heeft Nederland nu onderschreven te garanderen dat de rechters, op verzoek van een van de partijen, de procedure te voeren in het Papiaments.
Ook zal Nederland zich actief moeten verzetten tegen praktijken gericht op ontmoediging van het gebruik van een regionale taal of taal van een minderheid in verband met economische of sociale activiteiten.
Met de erkenning van het Papiaments onder deel III is duidelijk geworden dat het taalbeleid in Nederland geen beklonken zaak is, maar dat door gezamenlijk optrekken van non-gouvernementele organisaties, wetenschappers en lokale overheden, vernieuwing en verbetering van de positie van regionale talen bewerkstelligd kan worden.
Wij feliciteren de bevolking van Bonaire en de bestuursleden van Stichting Akademia Papiamentu. Aan stichting SPLIKA, gevestigd in Nederland, een woord van dank. Samen hadden wij opgetrokken om dit te realiseren. Ook een woord van dank voor het Europeesk Büro voor Lytse Talen voor hun steun.
Yn in brief nei de Twadde Keamer skriuwt demisjonêr minister Kajsa Ollongren (BZK) oer de bestjoersôfspraak foar it Papiamentu op Bonaire en de twa moasjes fan de Twadde Keamer oer de sichtberens fan it Frysk en de Minority SafePack Initiative.
Op 11 maart is de bestjoersôfspraak foar it Papiamintsk op Bonaire/ Akuerdo intergubernamentalpa idioma papiamentu na Boneiru ûndertekene. De bestjoersôfspraak is in mylpeal foar it Papiamintsk en Bonaire. Papiamentu stiet nammentlik as oarspronklike taal op Bonaire ûnder tanimmende druk fan oare talen. De beskerming fan de taal is dêrom fan grut belang. De ynset fan Stichting SPLIKA en Fundashon Akademia Papiamentu yn it bysûnder hawwe ta de bestjoersôfspraak laat.
Mei de bestjoersôfspraak wolle de ûndertekeners it Papiamentu op Bonaire stypje en befoarderje. Yn de bestjoersôfspraak wurd ûnder oare erkend dat it Papiamentu histoarysk ferbûn is oan Bonaire en dat de taal fan wêzentlik belang is foar it belibjen en útdragen fan de eigen identiteit fan de sprekkers. Der wurde ambysjes beskreaun om de posysje fan de taal te ferbetterjen. Op skoalle bygelyks, dêr’t learlingen nei 2030 allegearre it lêzen yn ‘e macht hawwe moatte.
Undertekening
De bestjoersôfspraak is ûndertekene troch demisjonêr minister Kajsa Ollongren (BZK) en deputearren Nina den Heyer fan it Openbaar Lichaam Bonaire (OLB). Minister Ollongren die dat ek út namme fan de ministers Ingrid van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap), Arie Slob (Basis- en Voortgezet Onderwijs) en steatssekretaris Raymond Knops fan BZK. Der sil regelmjittich oerlis plakhawwe tusken de partijen foar de útfiering fan de bestjoersôfspraak.
Minister Ollongren: “Taal is belangrijk voor ons allemaal. Het maakt ons mede tot wie we zijn. Mede dankzij onze taal horen we ook bij een bepaald land of een bepaalde groep. Het Papiaments staat onder druk van de andere talen op Bonaire. Daarom is deze afspraak belangrijk. Het vormt een belangrijke aanvulling op bestaande wetgeving.”
Fierdere erkenning
Fierders wurdt de ambysje útsprutsen om de mooglike rûte út te setten om Papiamintsk te erkennen ûnder it Europeesk Hânfêst foar regionale talen of minderheidstalen. Dat is ek in winsk ek fan Stichting SPLIKA, dy’t dwaande is om dy erkenning fan it Papiamintsk ûnder diel II mooglik te meitsjen. Nederlân hat yn it Europeesk Hânfêst it Frysk, Limboarchsk, Nedersaksysk, Jiddysk en Romanes erkend. It Frysk is as iennichste ek ûnder diel III erkend.
It haadkantoar fan de Ried fan Europa yn Straatsburch
It fyfde rapport fan de Ried fan Europa oer it neilibjen fan it Hânfêst foar Regionale en Minderheidstalen troch lidsteat Nederlân is tige kritysk fan toan. De Council of Europe yn Straatsburch is, om te begjinnen, tige ûntefreden oer de ynformaasje dy’t Nederlân oanlevere. Dy wie fierstente let – mear as in jier nei de deadline – en boppedat ek nochris ‘tige beheind’ as it giet om de oanlevere ynformaasje. Yn it troch Nederlân oanlevere steatsrapport stie nammentlik allinnich de fyzje fan de Ryksoerheid. Organisaasjes dy’t har dwaande hâlde mei minderheidstalen en sels in offisjeel advysorgaan as Dingtiid hiene gjin inkelde ynbring yn it rapport dat Nederlân ein ferline jier ynlevere by de Ried fan Europa.
It doel fan it Hânfêst foar Regionale en Minderheidstalen – yn Nederlân fan krêft sûnt maart 1998 – is om Ryksoerheid en de erkende minderheden te stimulearjen om mei-inoar de erkende minderheidstalen sa effektyf mooglik te beskermjen en te promoatsjen. Dêrfoar is, om te begjinnen, soksawat nedich as in strukturele dialooch tusken Ryksoerheid en minderheden as Friezen, Nedersaksen en Limburgers. De Ried fan Europa frege Nederlân yn har foarige rapport yn 2012 al om wurk te meitsjen fan sa’n dialooch, mar kin no oars net as konklúdearje dat dêr neat fan op de hispel kaam is.
It komitee fan ministers fan de Ried fan Europa formulearre op woansdei 14 desimber de folgjende oanrikkemendaasjes oan lidsteat Nederlân:
1.) Meitsje in gearhingjend belied foar de ymplemintaasje fan it Hânfêst yn gearwurking mei de sprekkers fan de minderheidstalen.
2.) Soargje der foar dat de feroaringen yn de media net liede ta minder oanbod yn regionale en minderheidstalen
3.) Fersterkje it ûnderwiis yn it Frysk op alle ûnderwiistypes, sadat de Friezen har eigen taal goed lêze en skriuwe kinne
4.) Jou it Limburchsk en it Nedersaksysk de status fan in gewoan skoalfak en soargje foar in grutter ûnderwiisoanbod yn dy talen.
5.) Nim ek maatregelen foar de beskerming en de promoasje fan it Romanes en Yiddysk. Continue reading “Tige kritysk rapport Ried fan Europa oer neilibjen Hânfêst Minderheidstalen troch lidsteat Nederlân”
SPLIKA-foarsitter Ruben Severina mei de Committee of Experts
De Committee of Experts fan it Europeesk Hânfêst foar Regionale of Minderheidstalen fan de Ried fan Europa brocht dizze wike in bysûnder libbene besite oan lidsteat Nederlân. De kommisje besteande út Vera Klopčič út Slovenië, Päivi Majaniemi út Finlân en âld-Europarlemintariër Marieke Sanders-Ten Holte wie yn Nederlân om te hifkjen yn hoefiere lidsteat Nederlân him hâldt oan it Europeesk Hânfêst. Dat barde ûnder mear yn de foarm fan harksittings yn Grins (oer it Nedersaksysk), Ljouwert (oer it Frysk en Biltsk) en Den Haach (oer it Papiamentu en Romanes). Fansels wie der yn Den Haach ek oerlis mei fertsjintwurdigers fan de Ryksoerheid.
Opmerklik wie it wiidweidich omtinken fan de kommisje foar twa talen dy’t oant no ta noch net beskerme wurde troch it Hânfêst. Yn Ljouwert waard de statusoanfraach foar it Bilts taljochte troch de gemeente It Bilt en ek troch foarsitter Froukje de Jong-Krap fan it EBLT. De kommisje toande hjirby in soad begrip foar de oanlieding om in offisjele status foar it Bilts oan te freegjen. Neffens it Hânfêst mei de posysje fan in taal noait ferswakt wurde troch weryndieling of de feroaring fan administrative grinzen. En dochs is krekt dit ien fan de grutste problemen yn lidsteat Nederlân. Fanwege de fúzje mei oare rjochtbanken kin it Frysk geregeld net brûkt wurde op de Ljouwerter rjochtbank, op Bonêre stiet it Papiamentu ûnder druk sûnt it eilân streekrjocht troch Den Haach wurdt bestjoerd en op it Bilt meitsje ynwenners har soargen oer de posysje fan it Bilts yn de grutte nije gemeente Waadhoeke. Continue reading “Libbene besite Committee of Experts Ried fan Europa oan Nederlân”
“Bon dia, danki pa ta aki”. Zo begon Ruben Severina afgelopen donderdag 26 november zijn voordracht in het Europees Parlement in Straatsburg. Voor een publiek van Europarlementariërs van de Intergroup for Traditional Minorities, National Communities and Languages vertelde hij over het Papiaments, legde hij uit welke bedreigingen er op Bonaire zijn voor het Papiaments en onderstreepte hij wat hij verwachtte van de Intergroup. Severina sprak de Europarlementariërs toe als voorzitter van SPLIKA, maar ook namens de op Bonaire gevestigde Akademia Papiamentu. Deze twee organisaties vormen samen met Dushi Papiamentu van Bonaire, Fundacion Lanta Papiamento van Aruba en Instituto Alsa Papiamentu van Curaçao het Platform Papiamentse Unie. Continue reading “Papiaments in het Europees Parlement”
Op 18 desimber hâldt Bonêre in referindum oer de relaasje mei NederlânNeffens it nije boekje Trends in the Caribbean Netherlands fan it CBS is it eilân Bonêre fjouwertalich. Hast 90 % fan de 18.905 Bonairianen praat Papiamentu. Foar 64 % is it de earste taal en de taal dy’t se it faakst prate. Mear as 70 % kin Ingelsk prate, mar dat is mear in taal foar der by, benammen in taal om saken te dwaan mei de Amerikanen dy’t fanôf in grut cruiseskip op it eilân omstappe en in taal om mei de rest fan de wrâld te kommunisearjen. Tusken 70 en 80 % kin Nederlânsk prate. Dy taal wurdt krekt wat mear brûkt as it Ingelsk, mar wer folle minder as it Papiamentu. It Spaansk is, as je nei de persintaazjes sjogge, sawat like belangryk as it Nederlânsk. Dy posysje hat alles te krijen mei ymmigranten út lannen as Venezuela en Kolombia en saaklike kontakten mei dy lannen. Bonairianen geane bygelyks geregeld yn Kolombia nei it sikehûs. Continue reading “Bonêre stribbet nei bettere beskerming Papiamentu”
Foto: Omrop Fryslân, Margaretha Bijleveld Fryske meartalige skoallen binne in foarbyld foar it eilân Bonêre. It eilân is sûnt 2010 in Nederlânske gemeente. Trijetalige basisskoalle ‘T Holdersnêst fan De Harkema krige moandei besite fan in delegaasje fan de Akademia Papiamentu en de organisaasje SPLIKA.
De organisaasjes sette harren yn foar de taal Papiamentû op de eilannen. Dêr wurdt no in soad Nederlânsk ûnderwiisd en de Bonêrianen wolle net dat harren taal Papiamentû fergetten wurdt. Lykas yn Fryslân hoopje sy in meartalige skoalle op te setten. Continue reading “De Harkema lit trijetalich ûnderwiis sjen oan Bonêre”
