Op alle basisscholen in Drenthe, Groningen, Overijssel, de Stellingwerven en de Achterhoek kunnen vanaf 1 juli streektaalposters met daarop Nedersaksische gedichten worden aangevraagd. Dit in verband met het vijfjarig bestaan van Levende Talen Nedersaksisch: de vereniging voor leraren die affiniteit hebben met de Nedersaksische taal en cultuur.
Finkers, Bökkers en Gosselaar
De streektaalposters verschijnen in verschillende varianten voor het hele PO en de onderbouw van het VO (4 tot 14 jarigen). Gedichten op de posters zijn gemaakt door Herman Finkers (Twente), Hendrik Jan Bökkers (Salland), Fieke Gosselaar (Groningen), Else Klomps (Achterhoek), Jessica Bonnema (Drenthe) en Christine Mulder (Stellingwerven). ‘De gedichten zijn inmiddels ingesproken door o.a. Finkers en Bökkers’, aldus voorzitter van Levende Talen Nedersaksisch Mirjam Günther. ‘We zijn druk bezig om er tof lesmateriaal bij te ontwikkelen’.
Bijpassende illustraties
Julia van den Berg maakte de prachtige illustraties. Ze heeft de sfeer van de gedichten goed gevangen en voor elke leeftijd iets passends gemaakt bij de gedichten met titels: Op de fietse, Naobers, Schat, Feest, Thoesdier en Wodt et weer wat.
Vri’jdag 23-2 verscheen de ni’jste oflevering van et Jaorboek Nedersaksisch, oftewel jaorgaank 4 (2023). In et eerste diel staon de uutwarkte lezings van et Nedersaksisch symposium van 14 oktober 2023, hullen in Kunstcafé Schurer, Assen. In diel 2 staon nog drie aandere artikels. Die bin al liekegoed van belang veur de kennisverbreiding van et Nedersaksisch.
De canon van et Nedersaksisch
Philomène Bloemhoff-de Bruijn is pensioneerd projektleider streektael van de Overiesselakedemie en begint et eerste diel van het Jaorboek mit heur interessaante en al langer verwaachte veurstel veur ‘De canon van et Nedersaksisch’. Wat moet de ontwikkelde Nederlaander toch aenlik wel van et Nedersaksisch weten? Ze maekte de Nedersaksische canon naor et veurbeeld van de canon van de Nederlaanse literetuur en richt heur in de vorm van vraoge en antwoord op 14 andachtsgebieden. Zoas aord, kenmarken en komof van et Nedersaksisch, de staotus as erkende regionaole tael, heufdvormen en verscheidenhied, de taelinstituten, de traditionele spellingsystemen, de belangriekste woordeboeken en de veurnaamste schrievers en zangers per regio. Last but not least: hoe kuj’ meer an de weet kommen?
Van Reynke töt Roes: ideeën um de Nedersaksische literetuur te laoten leven
Chris Canter, onder meer auteur in et Drents, wist op hoogtepunten uut de Nedersaksische literetuur: ‘Van Reynke töt Roes: ideeën um de Nedersaksische literetuur te laoten leven’. Henk Nijkeuter, onder meer pensioneerd Rirksarchivaris in Drenthe, vertelt over et Nedersaksische literaire lasndschop vanuut archivistisch perspektief.
Bernlef, dichter van de Heliand? Nieuwe aanwijzingen
Naost de recente vertaelings van de Heliand in Sallaans, Stellingwarfs en Nederlaans mit daorbi’j et neudige an et waoromme en hoe, is ok de vraoge naor et auteurschop levendig bleven. De staand van zaeken is te lezen in de bi’jdrege van VU-promovendus Redbad Veenbaas: ‘Bernlef, dichter van de Heliand? Nieuwe aanwijzingen’.
Saksische volksverhaolen in ’t underzuuk van ’t Meertens Instituut
Promovendus an de Radboud Universiteit Arjan Sterken vertelt over ‘Saksische volksverhaolen in ’t underzuuk van ’t Meertens Instituut’, en taelkundige van de Overiesselakademie Harrie Scholtmeijer gaot in op ‘Het Nije locht, Derk met de beer en Sinte Katrijn: Nedersaksische volksveralen en talige volkscultuur in regionale woordenboeken’.
Nedersaksische taelkunde. Wat moej’ zoal weten?
Wat zollen warkers in et veld, mitwarkers bi’j streektaelinstituten en besturen van verienings veur et Nedersaksisch in heur funkties zoal weten moeten van de tael? Zoks dan mit naeme op et gebied van de Nedersaksische fonologie, morfologie, syntaxis en standerdisering? Op die vraoge gaon Henk Bloemhoff en Jan Nijen Twilhaar in. Lange leden specialiseerden ze heur al op ‘e klaanken en vormen, van et Stellingwarfs an de iene en van et Hellendoorns an de aandere kaante.
Het Nedersaksisch en Limburgs: een sociolinguistische insteek
In zien bijdrage ‘Het Nedersaksisch en Limburgs: een sociolinguistische insteek’ gaot emeritus-hooglerer Toegepaste taalwetenschap en Variatielinguïstiek Roeland van Hout in op ’e aachteruutgaank in gebruuk van et Nedersaksisch en ok van et Limborgs, een regionaole tael die trouwens getalsmaotig hoger skoort as et Fries in Frieslaand. Van Hout beschrift de kerntaeken veur de regionale taelen op basis van et Europees haandvest en tekent een negental heufdlijnen uut veur et Limborgse taelbeleid. In zien ofslutende woorden legt hi’j veur: ‘De belangrijkste taak is ervoor te zorgen dat jongere generaties de taal blijven spreken. Het is daarmee van belang om te zorgen dat de regionale talen status en prestige hebben en passen in de dynamiek van de moderne tijd’.
Jaorboek Nedersaksisch 4 (2023)
Jaorboek Nedersaksisch 4 (2023) is van een groot fermaot, telt 116 bladzieden, kent een ebook-variaant en is in beide versies te bestellen.
D’r is een losse ebook-publikaosie van ‘De Canon van het Nedersaksisch’.
Diel 2 van et Jaorboek: aandere artikels
De aldereerste hooglerer Nedersaksisch, Klaas Hanzen Heeroma (1909-1972), is onder meer bekend van zien TONAG, de Taalatlas van Oost-Nederland en Aangrenzende Gebieden. Indertijd kwammen d’r drie interessaante ofleverings, mit uutvoerig kommentaor in een drietal boekwarken (1957-1963). De vierde oflevering was in veurbereiding, mar tot een uutgifte is et nooit kommen. Philomène Bloemhoff vertelt now in het twiede pat van et Jaorboek hoe zi’j dat 43 jaor leden ok nog es perbeerde as tiedelijk mitwarker van et Nedersaksisch Instituut. Liekewel kwam et ok doe niet tot een publikaosie. Wel schreef ze et neudige kommentaor en ze bruukt dat now opni’j mit de neudige anpassings in heur Jaorboek-bijdrege ‘Aflevering 4 van de TONAG, kaart 31-33’. Van Heeroma’s definitieve kaorten veur TONAG-4 kon ze drieje weerommevienen en die bin now in et jaorboek publiceerd: kiespijn, kies en rodeaalbes. Van de aandere zeuven kaarten bin allienig zwatwit-versies beweerd bleven. Die hoopt ze dommiet ok nog te publiceren. In dit artikel bin wel, in zwatwit, een drietal zonuumde ‘bij-kaaorten’ opneumen en bespreuken.
In et artikel ’Stellingwarfs “drosse kaampe” en zo’ beschouwt Henk Bloemhoff dros, drus = ‘met wisselbouw’, ‘onbebouwd’ als klaankvariaant van aandere Nedersaksische vorms als drös, dröis en dreus in o.m. Drenthe en Twente. Ze wiezen naor zien miening allegere op een eigen Saksische klaankontwikkeling die plakvunnen hebben moet naost die in et Frankisch, die tot de bestaonde Nederlaanse woorden dries, drees leided hebben moet.
Een biezundere perel in dit JaorboekNedersaksisch is de bi’jdrege van de taelkundigen Lex Schaars, auteur van onder meer et Woordenboek van de Achterhoekse en Liemerse Dialcten, en Jan Berns, eerder warkzem an et Meertens Instituut. Die beide prissenteren tekst van 17de-ieuws Gelders historikus Arend van Slichtenhorst. Die plaetst daorin, anno ±1650, et Aachterhoeks en Veluws as Nedersaksisch en zegt over de gebieden die greenzen an Utrecht en Hollaand dat ze daor een ‘botter tael’ hebben, naemelik niet mit ‘golt, holt, zolt’, mar mit ‘gout, hout, zout’. Dit taelgebruuk van onderdehaand zoe’n 400 jaor leden kennen we vandaege-de-dag as Nedersaksisch van de West-Veluwe.
Weerommekieken oorspronkelike lezings
Van de oorspronkelike lezings van et Nedersaksisch symposium bin films maekt. Weerommekieken kan op sasland.nl > archief. Wie wil kan daor ok et pergramme as gehiel nog eens weerommezien.
In et ni’je jaorboek bin om een technische reden de vraoggesprekken over de pesisie van et Nedersaksisch niet opneumen die student Duuts Romy Dekker tiedens et symposium hul mit Overiesselakedemieveurzitter Annet Westerdijk en Twents radiomaeker Adrie Hemmink. Ze bin wel ‘live’ te vienen, ok op sasland.nl > archief.
Al dit filmmateriaol op sasland.nl is veur ieder zonder kosten te bekieken.
Promovendi Raoul Buurke, Hedwig Sekeres en Lourens Visser van de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen hebben een bordspel ontwikkeld: Streektaalstrijd. Spelers veroveren het taalgebied van de tegenstander door vragen over taalwetenschap en de streektalen die in Nederland en Vlaanderen worden gesproken te beantwoorden. Op 26 februari overhandigde prof. dr. Martijn Wieling, initiator van het spel, een exemplaar van het spel aan Groninger commissaris van de Koning René Paas.
Streektaalstrijd bestaat uit een geografische kaart van Nederland en Vlaanderen, verdeeld in zeven gekleurde vlakken. Elke kleur staat voor een streektaal die nog altijd wordt gesproken: Fries, Nedersaksisch, Hollands, Zeeuws, Limburgs, West- en Oost-Vlaams en Brabants. Het spel wordt gespeeld met twee tot zeven spelers. Elke speler vertegenwoordigt een taalgebied. Spelers veroveren het taalgebied van de tegenstander door vragen over de streektalen die in Nederland en Vlaanderen worden gesproken te beantwoorden.
Grote variatie binnen taalgebieden Tijdens het spelen leren spelers allerlei bijzondere woorden uit de verschillende streektalen. Ook komen ze meer te weten over de grote variatie binnen taalgebieden, want alleen al binnen het Nedersaksisch zijn er legio variaties, denk aan Gronings, Drents, Twents en Veluws. En ook die varianten kennen weer subvarianten.
Daarnaast kunnen spelers geluidsfragmenten beluisteren via de bijbehorende website, en raden uit welk spraakgebied het fragment komt. Zo leren ze wat over de uitspraak en doen ze kennis op over taalkunde in het algemeen, bijvoorbeeld over het Indo-Europees, de taalfamilie waar alle zeven taalgebieden onder vallen.
Vooroordelen wegnemen Taalwetenschapper Raoul Buurke: “We willen mensen op een speelse manier iets leren over taalwetenschap en de variatie aan streektalen in Nederland en Vlaanderen. Maar het spel willen we ook vooroordelen wegnemen over mensen die streektalen spreken. Over hen wordt nog weleens gedacht dat ze bot of onintelligent zijn. Terwijl dat helemaal niks met het spreken van een streektaal te maken heeft.”
Streektalen zijn het waard om gesproken te worden, vinden Buurke en zijn collega’s. “Het is belangrijk, levend cultureel erfgoed, dat maakt al die verschillende varianten van streektalen heel waardevol.”
De taalwetenschappers onderzoeken vooral Nedersaksische talen. Daarom werkten ze voor de ontwikkeling van het bordspel samen met wetenschappers uit heel Nederland en Vlaanderen. “Maar we hebben ook sprekers van de verschillende talen erbij betrokken”, vertelt Buurke.
Verkooppunten Het spel is sinds begin dit jaar in beperkte oplage te koop op verschillende plekken in Nederland, onder meer in de Universiteitswinkel van de RUG. Het spel is mede mogelijk gemaakt door een subsidie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en bijdragen van diverse provincies en streektaalorganisaties.
Op 12 februari 2021 werd online de Mannefestaosie Nedersaksische literetuur gehouden. Het was een groot succes, met nationale en internationale deelnemers uit het Nedersaksische vakgebied, met veel belangstellenden en naderhand met heel veel ‘terugkijkers’.
Op 16 september 2022 gaan we opnieuw een Mannefestaosie Nedersaksische literetuur en tael houden. De manifestatie is bedoeld voor mensen die zich bezighouden met of geïnteressseerd zijn in de kennisontwikkeling en -verbreiding van het Nedersaksisch in brede zin.
nieuwe vertalingen Heliand
Deze keer staat de manifestatie voor een deel in het teken van nieuwe vertalingen in Sallands, Stellingwerfs en Drents van de Oudsaksische Heliand. Het ochtendgedeelte is deels gewijd aan de Nedersaksische literatuur van onze tijd.
De Heliand is een religieus episch gedicht over het leven van Jezus Christus. Het werd geschreven in het Oudsaksisch, omstreeks het jaar 825. De naam Heliand, die overigens pas in 1830 door geleerden aan het gedicht werd toegekend, is Oudsaksisch voor het Duitse en Nederlandse ‘heiland’ of ‘redder’. De Heliand is het enige omvangrijke gedicht dat in het Oudsaksisch is overgeleverd. Het bestaat uit 5983 allitererende verzen en is niet compleet.
programma
9:30
Inloop, met koffie, thee, koek of cake
10:00
Welkom en start programma
10:05 – 10:15
Inleiding door dagvoorzitter Jurr van Dalen
10:15 – 10.30
Ingeborg Nienhuis vertelt over haar romans en gedichten in het Gronings
10:30 – 10:45
Willem Jan Teijema brengt een aantal van z’n Stellingwerfse gedichten en vertelt erbij
10:45 – 11:10
Lezing Harrie Scholtmeijer (Overijsselacademie): ‘Twee streektaalschrijvende dominees uit de Kop van Overijssel’
11:10 – 11:25
Joop Hekkelman vertelt over zijn proza in het Achterhoeks Nedersaksisch
11:25 – 11:50
Lezing Philomène Bloemhoff (zelfstandig onderzoeker): ‘Krijgt de Taalatlas van Oost-Nederland na 60 jaar alsnog een vervolg?’
11:50 – 12:05
Twents dichter Dick Schlüter, stadsdichter van Enschede, vertelt uit en over zijn werk
12:05 – 13:00
Lunch
13:00 – 13:10
Opening tweede gedeelte: over en in verband met de Heliand, de jongste Heliand-vertalingen in het Nedersaksisch en de nieuwe Oudsaksische editie
13:10 – 13:35
Lezing Bert Groenewoudt (Rijksdienst Cultureel Erfgoed): ‘Archeologische aanwijzingen voor het voortbestaan van pre-Christelijke cultusplaatsen en gebruiken in Noord- en Oost-Nederland’
13:35 – 14:00
Lezing Ingrid Rembold (Universiteit van Manchester; per video): ‘Reflections on the Saxon Heliand and Stellinga’
14:00 – 14:25
Lezing Tim Sodmann (gepensioneerd directeur Landeskundliches Institut Westmünsterland): ‘De originele Heliand als kunstwerk’
14:25 – 14:45
Pauze
14:45 – 15:10
Lezing Jan Nijen Twilhaar (zelfstandig onderzoeker): ‘De niejste Nedersaksische vertaelings van de Heliand’ (Sallands, Stellingwerfs, Drents)
15:10 – 15:35
Lezing Henk Bloemhoff (zelfstandig onderzoeker): ‘Over et verbaand tussen oonze Nedersaksische regio’s en de Heliand: taelkundig en poletiek-historisch’
15:35 – 15:50
Optreden van de Drentse zangeres Martijje
15:50 – 16:00
Afsluiting, gevolgd door hapje en drankje
locatie
Theater De Nieuwe Kolk, Van Gorcum Zaal, Weierstraat 1, Assen 16 september 2022, van 9:30 – 17:00 uur
Deelnamekosten
Vroegboekprijs: € 50,00 (geldig tot 1 juli 2022) Reguliere prijs: € 75,00 (na 1 juli 2022) Online deelnameprijs: € 25,00
Levende Talen Nedersaksisch organiseert van 25 tot en met 28 oktober een streektaalestafette. De belangenvereniging wil voor iedereen onderwijs verzorgen in en over de streektaal en geeft zo een kijkje in de keuken van streektaalonderwijs van primair tot hoger onderwijs.
Er is al heel veel materiaal voor lessen in Twents, Gronings, Drents en andere Nedersaksische streektaalvarianten voorhanden, maar dat is niet bij iedereen bekend. Om daar verandering in te brengen zullen in Assen, Steenwijk, Nijverdal en Doetinchem bijeenkomsten worden georganiseerd. In elke plaats wordt een eigen programma met streektaalsprekers, -lesgevers en -muzikanten ingericht.
Levende Talen Nedersaksisch
Alle docenten die de meerwaarde voor streektaal in hun eigen klas willen ontdekken kunnen dus in hun eigen omgeving aanschuiven. Alle middagen beginnen om 16.00 uur en eindigen om 19.00 uur.
Maandag 25 oktober
Assen
Dinsdag 26 oktober
Steenwijk
Woensdag 27 oktober
Nijverdal
Donderdag 28 oktober
Doetinchem
De avond is gratis voor leden van Levende Talen, niet-leden betalen € 5,- inclusief koffie/thee en een maaltijd. Wie al nieuwsgierig is of zich op wil geven, kan alvast kijken op www.ltnedersaksisch.nl voor meer informatie. Of volg ons op Facebook!
Meert is veur streektaolorganisatie Huus van de Taol altied de maond van veurlezen op de basisschoelen. Umdebij 150 vrijwilligers brengt dan een bezuuk an de basisschoelen um veur te lezen en het Drentstaolig kiendertiedschrift Wiesneus te bezörgen. Dat giet dit jaor aans: via youTube en www.wiesneus.nl kunt meesters en juffen een Drents verhaal de klas in halen met een veurleesopnames in verschillende varianten Drents.
De Wiesneus, het tiedschrift veur basisschoolkiender van 4 tot 12, hef dit jaor het thema In Beweging en wordt gewoon bezörgd deur de vrijwilligers. Het stiet boordevol verhalen, gedichten, liedties, spellegies, puzzels en een lekker recept. Wiesneus is een mooi veurbeeld van Nedersaksische samenwarking: ok kinder in Grunningen, Overiessel en de Achterhoek kriegt een Wiesneus in de eigen streektaol.
Bij het tiedschrift heurt een lesbrief en een thema In Beweging op www.wiesneus.nl. Ok de liedties Stoplocht en 1234-Daogse staot daor.
En die bint er niet allèn in het Drents, maor ok in het Grunnings, Achterhoek en Twents.
Een jår terügge deade de NS et nen set proberen. Konduktöörs kunden, as se dat wulden, in et neadersassisk ümmeroupen in den trein. Et must bydraegen an een vreandelik en gastvry gevööl, meynden bedenker en NS-spreaker Erik Kroeze. Volgens et Nationale Spoarbedryv warren de lüde der so good oaver te spreaken dat se et voordan blyvt doon.