Tag: ûndersyk

Posted on

Bysûndere Aldfryske fragminten opdûkt yn Eastenryk  

Yn de Eastenrykske Nasjonale Biblioteek yn Wenen binne twa bysûndere Aldfryske fragminten oantroffen. It giet ûnder oare om siden fan in oant no ta ûnbekende ferzje fan de Aldfryske Wilkarren fan de Fiif Dielen, dy’t taalkundich datearre wurde kinne yn de iere 14e iuw. De fynst is bekend makke troch de Eastenrykske prof. dr. Robert Nedoma yn it foaroprinnende wittenskiplik tydskrift DIE SPRACHE. Seitskrift für Sprachwissenschaft.  

De hânskriftfragminten makken lange tiid diel út fan de priveekolleksje fan Josef Bick (1880 -1952), earder direkteur fan de Österreichischen Nationalbibliothek, dy’t de stikken by syn stúdzje yn Praag krige. Pas yn 2022 waard de kolleksje ferwurven troch de nasjonale biblioteek yn Wenen en beskikber steld foar ûndersyk. Wêr’t de Aldfryske teksten oarspronklik skreaun binne, is (noch) net bekend, mar se binne yn alle gefallen ôfkomstich út de provinsje Fryslân.  

Ynhâld  

De hânskrift dy’t fûn is, befetsje neist Latynske teksten twa Aldfryske tekstfragminten. It earste fragmint befettet teksten dy’t besibbe binne oan de fyftjinde-iuwske Jurisprudentia Frisica-tradysje, dy’t op it stuit ûndersocht wurdt troch in team fan wittenskippers by de Fryske Akademy (prof. mr. Jan Hallebeek, prof. mr. dr. Hylkje de Jong, dr. Han Nijdam, dr. Oebele Vries en dr. Marvin Wiegand). 

It twadde fragmint is in part fan de Aldfryske Wilkarren fan de Fiif Dielen. De taal fan dy tekst heart ta de âldere taallagen fan it Westerlauwerske Aldfrysk dy’t wy ta ús foldwaan hawwe, nammentlik út de iere 14e iuw. 

Bysûnder  

“It is hiel bysûnder,” seit dr. Han Nijdam, projektlieder fan de ûndersyksgroep Aldfrysk fan de Fryske Akademy. “Der is net folle Aldfrysk oerlevere, dus sa’n substansjeel fragmint fan de Wilkarren fan de Fiif Dielen is in serieuze útwreiding fan ús kennis. It is argaysk Westerlauwersk Aldfrysk, en boppedat fine wy hjir leard rjocht en klassyk ynhiemsk rjocht yn ien hânskrift.”  

Oer de ûndersyksgroep Aldfrysk  

It ûndersyk nei it Aldfrysk (sa. 1050 o/m sa. 1550) is ien fan de flagships fan de Fryske Akademy. Der wurdt al jierrenlang ûndersyk dien nei de Aldfryske taal en it Aldfryske rjocht. Dat hat laat ta gâns publikaasjes en databanken, wêrfan de meast resinte in edysje en oersetting is fan it âldste boek yn it Frysk: Freeska Landriucht. Yn 2024 is it projekt ‘De Wortels van het Westerlauwerse Oudfries’ útein set yn gearwurking mei de universiteit fan Amsterdam (prof. dr. Arjen Versloot). It behelst in ynterdissiplinêr ûndersyk nei de âldste talige en tekstuele lagen fan dit korpus en sil ta talrike (digitale) publikaasjes liede. 

Oer de Fryske Akademy 

De Fryske Akademy docht, dielt en fasilitearret al 85 jier it wittenskiplik ûndersyk nei de Fryske kasus yn ynternasjonaal en multydissiplinêr perspektyf. De fokus leit dêrby op taal en meartaligens, skiednis en erfgoed, de minske en syn omjouwing en de ûntwikkeling fan digitale ynfrastruktueren, it leafst yn dwersferbân en yn komparatyf perspektyf. 

Posted on

400 Frysktaligen socht foar online eksperimint oer ûnderbewuste foaroardielen

Assosjearret it brein positive dingen mei de Fryske taal, of dochs earder mei de Nederlânske taal? En hoe sit dat dan mei negative dingen? Dr. Hielke Vriesendorp fan de Fryske Akademy en de Universiteit Utert freget de help fan 400 Frysktaligen, binnen en bûten de provinsje Fryslân, en fan 400 net-Frysktaligen om dit te ûndersykjen.

Vriesendorp ûntwikkele in online eksperimint, dat de ûnderbewuste hâldingen mjit oangeande it Frysk en it Nederlânsk mei de help fan in sorteartaak. De dielnimmer krijt plaatsjes en wurden te sjen dy’t posityf of negatyf binne, en wurden dy’t Frysk of Nederlânsk binne. De keppeling tusken de plaatsjes en wurden kin sjen litte oft it brein ûnderbewust Frysk of Nederlânsk mear mei positive (of just negative) dingen assosjearret, en lit dêrmei ûnderbewuste foaroardielen sjen.

It eksperimint duorret 10-15 minuten en oan de ein fan it ûndersyk krijt elke dielnimmer de eigen resultaten te sjen. Dêrmei kin in ynskatting makke wurde fan de eigen ûnbewuste foarkar. Vriesendorp hopet op safolle mooglik dielnimmers, om dêrmei in folsleiner ynsjoch te krijen yn de foaroardielen oer it Frysk en it Nederlânsk, sawol by Friezen en Frysktaligen sels as by net-Friezen en net-Frysktaligen.

Oer Hielke Vriesendorp

Dr. Hielke Vriesendorp is ûndersiker by de Fryske Akademy en bestudearret ymplisite hâldingen oangeande it Frysk en Nederlânsk. Op de Universiteit Utert is Vriesendorp wurksum as dosint Ingelske taalkunde en as dosint op it mêd fan ûndersyksmetoaden, statistyk en taalfariaasje.

Over de Fryske Akademy

De Fryske Akademy docht, dielt en fasilitearret al 85 jier it wittenskiplik ûndersyk nei de Fryske kasus yn ynternasjonaal en multydissiplinêr perspektyf. De fokus leit dêrby op taal en meartaligens, skiednis en erfgoed, de minske en syn omjouwing en de ûntwikkeling fan digitale ynfrastruktueren, it leafst yn dwersferbân en yn komparatyf perspektyf.

Links

Posted on

Oprop Tresoar Fellow 2025

Tresoar en de Freonen fan Tresoar stimulearje in nije generaasje ûndersikers fan de Fryske skiednis, literatuer, kultuer en/of letterkunde. Mei inoar hawwe sy it Tresoar Fellowship ynsteld. Elk jier wurdt in stipendium beskikber steld oan in jonge akademikus út binnen- of bûtenlân. Dêr kin in ynnovatyf ûndersyksprojekt fan maksimaal trije moannen mei stipe wurde.

Kandidaten fan alle dissiplines en nasjonaliteiten binne wolkom.Alle ynteressearren foar it jier 2025 kinne fan no ôf in útstel yntsjinje.

Tresoar

Betingsten

  • De Tresoar Fellow is in ôfstudearre akademikus dy’t heart by in nije generaasje ûndersikers (dat wol sizze ôfstudearre nei 1 jannewaris 2014)
  • Fan de Fellow wurdt ferwachte dat hy/sy fernijend ûndersyk docht nei in (diel)ûnderwerp út ien fan de haadtema’s fan Tresoar (sjoch hjirûnder) en dêrby aktyf gebrûk makket fan de kolleksje fan Tresoar
  • De Fellow jout in publykslêzing yn Tresoar
  • De Fellow skriuwt in artikel oer de resultaten fan it ûndersyk en biedt dat oan by ien fan de Fryske wittenskiplike tydskriften, lykas Us Wurk of De Vrije Fries
  • By dizze en oare publikaasjes dy’t fuortkomme út it fellowship wurdt fermelding fan it Tresoar Fellowship ferwachte

Haadtema’s

Tresoar ûntwikkelet syn kolleksje fan in oantal haadtema’s út: Fryske skiednis, Fryske literatuer, of Fryske kultuer. Tresoar en de Freonen fan Tresoar kinne in foarkar foar ien fan de tema’s útsprekke.

Mear ynformaasje it te ferkrijen by Tresoar

Posted on

Nij Frysk ûndersyk nei taaloerdracht binnen jonge gesinnen

It Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen, Afûk en it European Centre for Minority Issues (ECMI) yn it Dútske Flensburg sille in grutskalich ûndersyk yn Fryslân útfiere nei taaloerdracht binnen jonge gesinnen. De Provinsje Fryslân hat in subsydzje takend oan it projekt ‘The intergenerational transmission of West Frisian: promoting multilingual child-rearing and supporting (future) parents’, dat twa jierren yn beslach nimme sil.

taaloerdracht

Taaloerdracht is belangryk foar it fuortbestean fan in taal. De persoanlike hâlding dy’t minsken oannimme oangeande de (minderheids)taal spilet dêrby in wichtige rol. Ruth Kircher (ECMI), Jelske Dijkstra (Mercator/ Fryske Akademy), Mirjam Vellinga (Afûk) en Suzanne Dekker (Mercator/ Fryske Akademy) sille harren dêrom de kommende twa jierren dwaande hâlde mei ûndersyk nei de taalhâlding fan (takomstige) âlden oangeande it Frysk en it meartalich opgroeien. Dêrút folgjend sil in taalkampagne opstart wurde.

foto: pixabay

It ûndersyk rjochtet him op minsken mei in bernewinsk, takomstige âlden dy’t in poppe ferwachtsje en op âlden dy’t jonge bern ha. Mei it projekt wurdt mei fragelisten yn kaart brocht fan hokfoar ynformaasjeboarnen âlden ferlet hawwe as sy mear witte wolle oer it opbringen fan harren bern mei it Frysk en op hokfoar mominten sy dy ynformaasje ûntfange wolle. De data sille fierder ek ynsjoch jaan yn de motivaasje fan âlden om it Frysk wol of net oer te dragen oan harren bern en liede ta oanrekommandaasjes foar beliedsmakkers. Haadûndersiker Ruth Kircher hat ûnderfining mei ferlykber ûndersyk yn de Frânsk-Ingelske provinsje Quebec yn Kanada. Kircher sil it ûndersyk liede en tagelyk inselde ûndersyk útfiere yn Noard-Fryslân yn Dútslân. Sa kinne beide situaasjes mei-inoar ferlike wurde en der fan inoar leard wurde.

gearwurking

Kircher, Dijkstra, Dekker en Vellinga sille yn alle fazen fan it projekt nau mei inoar gearwurkje, mar it ECMI sil it ûndersyksûntwerp liede. It Mercator Kennissintrum en de Afûk binne ferantwurdlik foar de datasamling. Mercator hat de supervyzje oer de analyze en it rapport. De Afûk liedt dêrnei de bewustwurdingskampanje foar (takomstige) âlden, op basis fan de ûndersyksresultaten. Dêrneist wurde der materialen ûntwikkele foar profesjonals dy’t wurkje mei jonge bern en (takomstige) âlden, lykas ferloskundigen, logopedisten en bernedokters, om harren kennis en bewustwurding oer meartaligens en it Frysk te fergrutsjen.

Oer Mercator

It Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen is ûnderdiel fan de Fryske Akademy en ûndersiket meartalich ûnderwiis en taallearen yn Europa. It is in ûnôfhinklike en erkende besoarger fan kennis en ynformaasje oer regionale en minderheidstalen yn Europa. It Mercator Kennissintrum is ûnderdiel fan it wittenskiplik ûndersyksynstitút Fryske Akademy, dat dit jier 85-jier bestiet.

Oer Afûk

Afûk is de promoasje-organisaasje foar de Fryske taal en kultuer en hat sadwaande in ferskaat oan taken op it mêd fan ûnderwiis en taalpromoasje yn en oer it Frysk. Afûk fersoarget taalkursussen en Frysktalige learmiddels, mar jout ek boeken en tydskriften út, ûntwikkelet taal- en bewustwurdingskampanjes en is partner yn ynternasjonale minderheidstaalprojekten.

Oer European Centre for Minority Issues (ECMI)

It ECMI yn Flensburg is binnen Europa in renomearre ynstitút foar de beskerming en fersterking fan de posysje fan minderheden. It is in ûnôfhinklik en ynterdissiplinêr ûndersykssintrum, dat yn 1996 oprjochte waard troch de regearen fan Denemarken, Dútslân en Sleeswyk-Holstein.

Posted on

Fryske jongeren sette harren yn foar mear Frysk by it stimproses

22 novimber is it wer tiid om nei de stimbus ta te gean. Mar wêrom is de stimpas eins folslein yn it Nederlânsk? Oer dy fraach bûgden de studinten fan Yung Frysk harren de ôfrûne wiken. Dat late allinnich mar ta mear fragen: wat wurdt der eins dien mei it Frysk yn de stimproseduere? En wa bepaalt dat?

ûndersyk

Om dy fragen te beäntwurdzjen gienen de studinten op ûndersyk út. Dat ûndersyk begûn op de website fan de Ryksoerheid, mar al gau sochten se kontakt mei it Ministearje fan Ynlânske Saken en Keninkryksrelaasjes en mei de ferskillende Fryske gemeenten. Dêrneist ynterviewden se prof. dr. Arjen Versloot, de ynterim-heechlearaar Fryske taal en kultuer oan de Ryksuniversiteit Grins, en Jan Koster, foarsitter fan DINGtiid, it advysorgaan foar de Fryske taal. Fierder ûndersochten se de miskien noch wol wichtichste stim fan allegear, en gie it Yung Frysk-team de strjitte op yn Fryslân om te hearren hoe’t de Friezen sels tinke oer it (net) brûken fan de Fryske taal yn de stimproseduere.

soad mooglikheden om mear te dwaan mei it Frysk

De studinten hawwe harren ûndersyk yn in fideo fêstlein. Dêrby kamen se der al gau achter dat gemeenten in hiel soad mooglikheden hawwe om mear te dwaan mei it Frysk, mar dat dat op it stuit noch net bart. En dat wylst neffens prof. dr. Versloot taal krekt in middel is om in bân ta stân te bringen tusken de sprekker en de harker of de lêzer. “In hiel grut part fan de Friezen is Frysktalich en fielt him ek thús yn dy taal. Dus har oansprekke yn dy taal fersterket ek de bân as mienskip, as maatskippij, en ferkiezingen binne út soarte in middel om yn de maatskippij nije besluten te nimmen mei-inoar, en dêr wolle je elkenien by behelje. Dan is it wol sa ‘aardich’ om de Frysktaligen ek dúdlik te meitsjen dat se der by hearre, dat sy ek diel binne fan dy polityk.”

Frysktalige stimpas

Nei harren ûndersyk hawwe de studinten oan in oantal boargemasters in Frysktalige stimpas oerhandige, as in symboalysk advys om mear mei it Frysk te dwaan yn de stimproseduere.

Yung Frysk

Yn it projekt Yung Frysk fan de Afûk wurkje mbû- en hbû-studinten fan ferskate mediaopliedingen deroan om mear Frysk ûnder de jongerein te krijen. Yn de online omjouwing, bygelyks op Instagram, TikTok en YouTube, mar ek yn de fysike omjouwing, bygelyks om it stimloket hinne en by it stimproses.

Posted on

Jaorboek Nedersaksisch 3 (2022): pas verschenen

Haost alle lezings op et Nedersaksisch symposium van 16 september 2022 in De Nieuwe Kolk in Assen bin bi’j mekeer brocht in et ni’jste Jaorboek Nedersaksisch. Et is pas verschenen, en dat is gebeurd bi’j Stichting Sasland, in saemenwarking mit Pumbo in Zwaag.

Bi’jdregen

  • Grunninger schriefster Ingeborg Nienhuis
  • Stellingwarver dichter Willem Jan Teijema 
  • Twents dichter en historikus Dick Schlüter 
  • Aachterhoeker auteur Joop Hekkelman 
  • Onderzuker van de Nedersaksische streektaelen in Overiessel en in die rolle verbunnen an de Overiesselakedemie in Zwolle Harrie Scholtmeijer 
  • Pensioneerd projektleider streektael an de Iesselakedemie in Zwolle Philomène Bloemhoff 
  • Archeoloog en senior-onderzuker laandschop Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Bert Groenewoudt 
  • Docent en promovendus bi’j Vergeliekende Religiewetenschoppen an de Radboud Universiteit in Ni’jmegen Arjan Sterken
  • Pensioneerd hogeschoeleheufddocent (Hogeschool Utrecht) Jan Nijen Twilhaar 
  • Pensioneerd hogeschoeleheufddocent Nederlaans (NHL Stenden Hogeschool) en eerder onder meer taelkundige veur et Stellingwarfs Henk Bloemhoff 
  • Heufd ofdieling kollekties en pebliek bi’j et Drents Archief, Rieksarchivaris in Drenthe en gemientearchivaris van Assen Henk Nijkeuter

Technische gegevens

Jaorboek Nedersaksisch 3 (2022), groot fermaot, 133 pp., pries € 38,50.

Et boek kan besteld wodden op boekenbestellen.nl, mar ok bi’j de plaetselike boekwinkel en via bol.com.

Posted on

Undersyk oer taalgebrûk Nederlân

Undersyk fan it Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) lit sjen dat likernôch in kwart fan de minsken yn Nederlân thús it meast in oare taal as it Nederlânsk praat. Sa’n 10% fan de minsken praat thús in regionale taal en 5% fan de minsken praat in dialekt thús.

Yn Fryslân praat 40% benammen Frysk thús, yn Limboarch is dat 48%. It Nedersaksysk wurdt yn Drinte troch 31% thús praat, yn Grins troch 26% en yn Oerisel troch 24%. It Frysk en it Limboarchsk wurde ek bûtendoar in soad brûkt, lykas op it wurk, op skoalle, by offisjele ynstânsjes (bygelyks it gemeentehûs of sikehûs), yn winkels of hoareka of mei buorlju en freonen.

Boarne: CBS, Kwart 15-plussers spreekt thuis dialect of andere taal dan Nederlands

Far mear ynformaasje kinne jo nei it oersjoch en it folsleine ûndersyk sjen.
Omrop Fryslân hat omtinken jûn oan it ûndersyk mei heechlearaar Goffe Jensma en deputearre Sietske Poepjes.

Posted on

Underzuuk: olders wilt geern Drentstaolig opvoeden

Amber Tieck, masterstudente Multilingualism en veur heur stage warkzaam bij streektaolorganisatie Huus van de Taol, hef dit veurjaor onderzuuk daon naor Drentstaolig en meertaolig opvoeden. Olders bliekt veural behoefte te hebben an het dielen van ervaringen en (les)materiaal in het Drents.

Umdebij 150 reacties hef Tieck op heur vraogenliest kregen, waorbij de uterst positieve holding van olders tegenover het Drents, ok as ze zölf niet Drentstaolig opvoedt. Starker nog: veul olders die niet Drentstaolig opvoedt vindt wal dat het neudig is dat meer olders heur kinder met de streektaol grootbrengt.

En daor zit het pienpunt in de conclusies: veul olders denkt nog dat Drents een negatieve invloed hef op schoolprestaties en carrierekaansen. Veur dat eerste is intussen bewies genog verzameld dat meertaolig opgruien juust slim positief oetpakt veur kinder.

In heur conclusies markt Tieck op dat bewust naodenken over de taol die aj spreken gaot tegen een kind vaak pas een bewust vraogstuk wordt nao de geboorte. Daornaost schref ze verder: sprekers zölf hebt al een positief beeld van het Drents. Ze hebt zölf de toekomst van de taol in haanden deur de taol actief te gebroeken.

Posted on

Taalkundedei 2021 Fryske Akademy

It Taalkundich Wurkferbân fan de Fryske Akademy organisearret dit jier de 11e Dei fan de Fryske Taalkunde, as ûnderdiel fan de ‘Myn Taal’-fiering om Kneppelfreed hinne.

De 11e Dei fan de Fryske Taalkunde is fan belang foar elkenien dy’t niget hat oan de stúdzje fan it Frysk yn brede sin. Resultaten fan histoarysk, sosjologysk en taalkundich ûndersyk binne wolkom, mar ek presintaasjes fan ûndersyksplannen, spekulaasjes en taalkorpora. Lêzingen meie jûn wurde yn alle Westgermaanske talen.

Fanwege de ‘Myn taal’- moanne is ‘Taalstriid’ it opsjonele kongrestema (konkurrinsje tusken talen, wurden of struktueren). Bydragen fan studinten binne, lykas altyd, fan herte wolkom. Ofhinklik fan it tal ynstjoeringen sil der ek in postersesje wêze.

Wannear: freed 19 novimber 2021, 10.00-1700 oere
Plak: Fryske Akademy (seal Sânwâlden of as it nedich fanwegen de koroanasitewaasje online)
Organisaasje: Taalkundich Wurkferbân
Opjefte: fia Eric Hoekstra

Oprop foar lêzingen

Foar elke lêzing stiet in healoere (20 minuten foar de lêzing, 10 minuten foar fragen).

De Fryske Akademy ropt elk hjirby op om him/har oan te melden foar in lêzing. Stjoer – leafst sa gau mooglik, mar op syn lêst op woansdei 1 septimber – in gearfetting fan in heale A4, mei namme en adres, nei Eric Hoekstra (skriuwer fan it Wurkferbân):

Posted on

Hanno Brand: “Akademy stiet foar fikse útdagingen”

De Fryske Akademy stiet de kommende jierren foar fikse útdagingen. Troch besuniging nei besuniging binne fakatueren jierren oanien net opfolle. It gefolch wie in kealslach ûnder it wittenskiplik personiel, ek al binne de ôfrûne jierren mear promovendy by ús oan ‘e slach rekke as ea earder.” Dat seit direkteur-bestjoerder Hanno Brand hjoed yn syn taspraak op Akademy-dei, de tradisjonele jiergearkomste foar leden en stipers fan de Fryske Akademy. “It momint is no oanbrutsen en smyt it roer om om te ynvestearjen. Nije stêfleden binne nedich om promovendy te begelieden, projekten te inisjearjen, op heech nivo te publisearjen, ynternasjonale kontakten te lizzen, en it kontakt mei de Fryske mienskip te ûnderhâlden. De besunigingen geane de kommende jierren troch. Wy moatte mei hieltyd minder jild mear dwaan. Dat betsjut dat wy tagelyk ynvestearje moatte yn it opfoljen fan fakatueren en sterk ynsette moatte op it ynheljen fan projektjild.” Continue reading “Hanno Brand: “Akademy stiet foar fikse útdagingen””