Yn it middelber beropsûnderwiis is ferlet fan in stevigere ferankering fan de Fryske taal. Der binne genôch mooglikheden om dat te regeljen. Dat docht bliken út it nijste advysrapport fan DINGtiid. Op tongersdei 10 july hawwe Harry van der Molen (Firda) en Harry Bevers (VVD) it advys ‘Oan it wurk mei it Frysk: advysrapport oangeande de posysje en fuortsterking fan it Frysk yn it middelber beropsûnderwiis’ oanbean krigen troch bestjoerder Alex Riemersma fan DINGtiid.
Oanlieding advysrapport
Yn 2022 waard de moasje fan Van der Molen en Bevers (doedestiids beiden Twadde Keamerlid) om ûndersyk te dwaan nei it Frysk yn it mbû unanym oannommen. Yn oparbeidzjen mei it gearwurkingsferbân Wy binne mbû hat DINGtiid yn 2023 in rjochtingjaande advysbrief oanbean oan BZK en OCW mei dêryn ûnder oaren de oanbefelling om sa gau as mooglik in praktoraat Frysk en meartaligens foar it mbû yn te stellen. Dat advys is ûnderwylst útfierd mei de oanstelling fan dr. Lysbeth Jongbloed-Faber as praktor “Fryske taal en geletterdheid yn in meartalige kontekst” mei yngong fan 1 maaie. Oanslutend is ferdjipjend ûndersyk dien, dêr’t de resultaten no fan presintearre wurde.
Mbû as missende skeakel yn trochgeande learline
Yn Fryslân is by in protte profesjonals yn praktyske beroppen yn midden- en lytse bedriuwen it Frysk meastentiids de fiertaal, sawol mei klanten en saaklike relaasjes as ûnder kollega’s. Elk hat dus ferlet fan Frysk ferstean en praten. Dat makket it belang fan in goede posysje foar it Frysk op it mbû ek sa grut. Yn de trochgeande learline Frysk fan it foarskoalsk ûnderwiis oant de universiteit, is it mbû oant no ta de ûntbrekkende skeakel. Dat foar krekt it mbû noch gjin passend belied is, mei nuver hjitte: ommers, fierhinne it grutste oanpart fan de Fryske jongerein kiest nei it fuortset ûnderwiis foar in oplieding op it mbû.
It ôfrûne desennium binne tal fan goede inisjativen ûntstien: in gearwurkingsferbân fan alle relevante aktoaren yn it fjild om de posysje fan it Frysk op it mbû te fersterkjen, in kardiel Frysk yn ’e beropspraktyk op ferskate nivo’s, it oprjochtsjen fan in praktoraat en in gearwurkingstrajekt tusken Firda en NHL Stenden om dosinten Frysk op te lieden spesjaal foar it mbû. Ek by it Ryk, de provinsje en de mbûopliedings is de lêste jierren it besef trochkrongen dat it Frysk as fak en fiertaal omtinken fertsjinnet.
Oanfoljende oanbefellings
Yn oanfolling op de oanbefellings út it earste advys, komt DINGtiid no mei de folgjende ferdjipjende oanbefellings:
- Undertekenje artikel 8.1.d.ii fan it Europeesk Hânfêst foar Regionale of Minderheidstalen en set dy ferdrachsferplichting om yn nasjonale wetjouwing. (Dit is in werhelling fan ús oanbefelling út de advysbrief fan 2023).
- Lis wetlik fêst dat mbû-studinten yn Fryslân rjocht hawwe op in substansjeel oanpart Frysktalich ûnderwiis binnen it yndividuele leartrajekt.
- Jou mbû-ynstellings yn (streek)taalregio’s de romte om regionaal taalklimaat en de meartalige regio in fêst plak te jaan yn it kurrikulum.
- Befoarderje dat mbû-dosinten fakbetûft yn it Frysk wurde kinne en skep dêrta de goede rânebetingsten.
- Haw der each foar dat de ferwurven kwalifikaasjes Frysk meitelle foar de eventuele trochstreaming nei it hbû.
- Fersykje it praktoraat te ûndersykjen wêr’t it Frysk as regionale beropskwalifikaasje it bêste past en haw dêrby spesjaal omtinken foar kontaktberoppen.
- Fersykje it praktoraat te ûndersykjen hoe’t differinsjaasje yn de eksamenkwalifikaasjes befoardere wurde kin.
- Fersykje it praktoraat om it funksjonearjen fan it beropsrjochte kardiel Frysk te ûndersykjen.
- Fasilitearje dat takomstich plysjemeiwurkers fan de Plysje-Akademy yn Drachten dy’t har takomstich wurkfjild yn Fryslân hawwe, binnen har oplieding kieze kinne foar it folgjen fan in kursus Frysk.
- Stimulearje it oparbeidzjen fan it praktoraat mei de hbû-lektoraten en wûlearstoel, rjochte op de trochgeande learline en op inoar oansluten fan ûndersyk.
DINGtiid-bestjoerder Alex Riemersma is derfan oertsjûge dat it Ryk mei dit advysrapport konkrete oanbefellings krijt om it Frysk op it mbû te boargjen en fierder stal te jaan. “It Frysk as omgongstaal yn de beropspraktyk kin in goede skeakel foarmje tusken bedriuwslibben en it mbû – krekt dêrom is der ferlet fan wetlike boarging fan it Frysk yn de mbû-ynstellings.”
It advysrapport is beskikber (Frysk en Nederlânsk) by DINGtiid